ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Η Τέχνη, η Κρίση και το Χρήμα στη σύγχρονη Ελλάδα

Nancy Fanara

“Creativity is allowing yourself to make mistakes. Art is knowing which ones to keep”.
Scott Adams

Ο κριτικός τέχνης της «Süddeutsche Zeitung», Holger Liebs, στο βιβλίο του «Η Τέχνη, το Χρήμα και η Κρίση» (Die Kunst, das Geld und die Krise) επιδίδεται σε φανταστικά σενάρια σχετικά με την επόμενη μέρα της οικονομικής κρίσης. Ο Γερμανός κριτικός, αναρωτιέται για τη σχέση μεταξύ τέχνης και κεφαλαίου: η τέχνη ακολουθεί το χρήμα; Είναι άπληστη; Τι απομένει από την τέχνη όταν δεν υπάρχουν χρήματα; ¹

Την εποχή των παχιών αγελάδων, το lifestyle (στα ελληνικά: πρόταση ζωής), άλλαξε άρδην την αισθητική μας, υιοθετώντας ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό, την επίδειξη πλούτου και καταναλωτικής άνεσης. Ύστερα ήρθε η κρίση.

Oδήγησε η κρίση σε άνθηση της τέχνης; Είναι βιώσιμες οι καλλιτεχνικές σκηνές; Έχει ο ελληνικός πολιτισμός φωνή στην Ευρώπη; Όταν η πολιτική σιωπά, μπορεί η τέχνη να πάρει το λόγο; Έχει η Ελλάδα εθνική πολιτιστική πολιτική; Σε αυτά τα ερωτήματα, προσπαθούν να απαντήσουν οι πρωταγωνιστές της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής: καλλιτέχνες, εκπρόσωποι πολιτιστικών ιδρυμάτων και υπεύθυνοι πολιτιστικής διαχείρισης.

Η Στεφανία Ξυδιά, είναι συνιδρύτρια του Διεθνούς Ελληνικού Θεάτρου, ενός πολιτιστικού οργανισμού, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που προωθεί το ελληνικό θέατρο στο εξωτερικό, με έναν τρόπο εξωστρεφή και διαδραστικό, μιας και αμέσως μόλις τελειώσει η παράσταση, οι πρωταγωνιστές συζητούν με το κοινό. «Υπάρχει κινητικότητα στον καλλιτεχνικό τομέα, αλλά τα πρακτικά προβλήματα παραμένουν. Τα κονδύλια έχουν μηδενιστεί, ενώ η φορολογία έχει αυξηθεί. Από την άλλη, παρατηρείται μια στροφή στην ποιότητα και εστίαση σε πιο σοβαρά θέματα. Για να είναι ο πολιτισμός προσβάσιμος στον κόσμο και να θεωρείται ως εργαλείο χρήσιμο για την κοινωνία, πρέπει να υπάρχει στήριξη», σημειώνει η νεαρή Στεφανία. Αναγνωρίζει, πως το μεγάλο στοίχημα για την Ελλάδα, είναι να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες της πολιτιστικής διπλωματίας και να εξάγει τον ελληνικό πολιτισμό, κάτι το οποίο οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αφήσει σε δεύτερη μοίρα.

Ο Γενικός Διευθυντής και Διευθύνων Σύμβουλος του Οργανισμού Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε. (ΚΠΙΣΝ), κ. Ιωάννης Τροχόπουλος, θεωρεί ότι το ευρύ κοινό έχει το ενδιαφέρον για την τέχνη, αλλά όχι τα οικονομικά μέσα να το ικανοποιήσει. «Αν συνεχιστεί αυτή η ανισότητα ανάμεσα σε όσους μπορούν και σε όσους όχι, το κοινό θα αρχίσει να απομακρύνεται από τις τέχνες», ανέφερε προβληματισμένος ο Γενικός Διευθυντής, λίγο πριν κάνει τη φουριόζα είσοδό της στο κέντρο επισκεπτών του ΚΠΙΣΝ μια ομάδα μαθητών δημοτικού σχολείου, δραττόμενος έτσι την ευκαιρία, να μιλήσει για τη μη συστηματική επαφή των παιδιών με τις τέχνες: «Πιστεύουμε ότι όταν τα παιδιά έρχονται σε επαφή με την τέχνη, μαθαίνουν να ανέχονται και να συνεργάζονται. Όταν κάποιος τα μαθαίνει αυτά, φροντίζει την ποιότητα της ζωής του εαυτού του αφενός και αφετέρου των άλλων. Αυτό φιλοδοξούμε να κάνουμε εμείς, να τα φέρουμε δηλαδή σε επαφή με την τέχνη». 

Για τη Μυρτώ Λαβδά, υπεύθυνη του Προγράμματος «Πρόσβαση Άνευ Ορίων», ένα πρόγραμμα με δράσεις για ανθρώπους με και χωρίς αναπηρία, η κρίση μας έχει φέρει πιο κοντά και μας έχει κάνει πιο “περίεργους” να ακούσουμε τα προβλήματα των άλλων, για αυτό και υλοποιούνται αντίστοιχες πρωτοβουλίες. «Μέχρι σήμερα, αποκλείαμε συνειδητά ή ασυνείδητα τα άτομα με αναπηρία από την τέχνη. Τα θέατρα δίχως ράμπες ή οι ιστοσελίδες χωρίς φωνητική επιλογή, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Υπήρχαν και στο παρελθόν βέβαια θεατρικές ομάδες ατόμων με αναπηρία. Εισέπρατταν όμως το χειροκρότημα μας από λύπηση. Το Πρόγραμμα «Πρόσβαση άνευ ορίων» (unlimited access), επιχειρεί να δώσει το χειροκρότημα σε όσους το αξίζουν».  Ο σκοπός του προγράμματος είναι διττός, επισημαίνει η Μυρτώ: Να αναθεωρηθεί ο τρόπος αντιμετώπισης των καλλιτεχνών με αναπηρία και να έρθουν σε επαφή όσοι ενδιαφέρονται για το χορό και την κίνηση, ανεξάρτητα αν έχουν κάποια αναπηρία ή όχι. Αξίζει να σημειωθεί, ότι το 2015, θα πραγματοποιηθεί στη χώρα μας Φεστιβάλ για άτομα με αναπηρία, γεγονός ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα.

Η Μυρτώ πιστεύει ότι ο συνδυασμός εκπαίδευσης και τέχνης, μπορεί να προκαλέσει ένα δημιουργικό διάλογο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κοινωνία. «Η τέχνη μπορεί να κινητοποιήσει. Ακόμη και αν δεν μπορεί να δώσει λύσεις, προσφέρει απαντήσεις», καταλήγει λίγο πριν αποχωρήσουμε από τη Στέγη.

Για τους νέους καλλιτέχνες της Ελλάδας, μία από τις αλλαγές που έφερε η κρίση, είναι η στροφή στην ομάδα, κάτι που παρατηρείται και στο θέατρο: «Η απάντηση στη γενικότερη παρακμή, είναι η αντίσταση και το όραμα. Ο καθένας από το μικρόκοσμό του, και εμείς, μέσα από τις μικρότερες θεατρικές ομάδες! Με ρόλο αφυπνιστικό και ίσως ενοχλητικό, παίρνουμε υλικό από τη ζωή, το μετουσιώνουμε σε θέατρο και το καταθέτουμε στη σκηνή», παρατηρεί ο Μάριος Πλιάτσικας, μέλος της θεατρικής ομάδας Casus Belli.

Άλλαξε η κρίση τη σχέση μας με τη τέχνη; Ο Μάριος εντοπίζει μία προτίμηση του κοινού τα τελευταία χρόνια για τις διαδραστικές παραστάσεις: «Το διαδραστικό στοιχείο γοητεύει το κοινό. Ξυπνάει τα ένστικτα και μπερδεύει τη θέση του θεατή με αυτή του δράστη. Όλα γίνονται πιο βιωματικά και δημιουργείται μια κοινή ομάδα».

Για τον Σεραφείμ Ράδη, ηθοποιό και μέλος της θεατρικής ομάδας Skrow, η κρίση άλλαξε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το θέατρο, καθώς εξάλειψε τον μέσο θεατή. «Κάποιοι απομακρύνονται από την τέχνη, κάποιοι στρέφονται σε αυτή, ο θεατής που ίσως έχει εκλείψει είναι ο αδιάφορος» σημειώνει ο Σεραφείμ ο οποίος μαζί με τα άλλα μέλη της ομάδας του, την Κατερίνα, τον Βασίλη, τον Νίκο και την Μαρία, επιμένουν να κυνηγήσουν το όνειρό τους στην Ελλάδα, θέλοντας παράλληλα να έχουν φωνή στην Ευρώπη.

Δε γνωρίζουμε πόσες θεατρικές παραστάσεις δε θα ανέβουν λόγω έλλειψης χώρου. Δε ξέρουμε πόσα εν δυνάμει αριστουργήματα δε θα εκδοθούν, ούτε πόσοι καλλιτέχνες ελλείψει πόρων θα σταματήσουν να δημιουργούν, ή, ακόμα, πόσα έργα θα υπερεκτιμηθούν λόγω της εμμονής μας να προβάλουμε την κρίση με κάθε ευκαιρία. Αυτό που διαπιστώσαμε, είναι ότι παρά τις δύσκολες συνθήκες, υπάρχει διάθεση και αστείρευτη δημιουργικότητα και όπως έχει πει ο Αμερικάνος δημιουργός Scott Adams, «η δημιουργικότητα σου επιτρέπει να κάνεις λάθη, η τέχνη, γνωρίζει τι να κρατήσει».

¹ Marilena Pirrelli, “Die Kunst, das Geld und die Krise”, ArtEconomy24, Ιανουάριος 2010