ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Η ενέργεια επανασυστήνει την Κύπρο στον κόσμο
Του Σοφοκλή Π. Γερούλη*
Όταν η Κύπρος τίθεται στο επίκεντρο των αναλυτών, οι περισσότεροι εξ’ αυτών επικαλούνται μια σκακιέρα. Η στρατηγική, η τακτική, οι απρόβλεπτες κινήσεις και η αδιάλειπτη ψυχογράφηση του αντιπάλου, αποτελούν τις βασικές αρχές. Τι συμβαίνει, όμως, όταν οι «αντίπαλοι» εναλλάσσονται; Όταν οι δρώντες είναι πολλαπλοί; Όταν η ενέργεια, μέσω του φυσικού αερίου, αρχίσει να αναδεικνύεται σε βασικό διακύβευμα;
Οι απαντήσεις διακρίνονται από έναν πρωτοφανή δυναμισμό. Από διττές αναγνώσεις και διττές ερμηνείες, επιχειρώντας να κατανοήσουν ένα νησί με διττό χαρακτήρα και υψηλή περιφερειακή σημασία.
H Ευρωπαϊκή οπτική
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια διερεύνησης των παραπάνω ερωτήσεων. Άλλοτε εμμέσως, μέσω της διπλωματικής υποστήριξης των κρατών – μελών της, της «ευρωπαϊκής οικογένειας», κι άλλοτε, μέσω ουσιαστικής παρέμβασης, αποτυπώνοντας κι εκφράζοντας έναν δυναμισμό που επιβεβαιώνει το χαρακτηρισμό της ως ενός εκ των ισχυρότερων δρώντων παγκοσμίως.
Σαφώς, οι Ευρωπαϊκές αρχές, όπως αυτές επαναλαμβάνονται στα κοινά ανακοινωθέντα, συχνά αντικατοπτρίζουν και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά συμφέροντα στην περιοχή. Έχοντας διακηρύξει την πρόθεσή της για περαιτέρω διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών της, ήδη από το 2014, μέσω ενός φιλόδοξου στρατηγικού πλαισίου έως το 2030, η Ευρώπη θέτει στον πυρήνα του σχεδίου την Ανατολική Μεσόγειο. Μετά από σειρά αρνητικών εμπειριών, όπου η Ένωση βρέθηκε προ τετελεσμένων, αποκοπτόμενη από τη ζωτική ενεργειακή τροφοδότησή της, αποφάσισε να διεκδικήσει με ισχυρότερες αξιώσεις τη διασφάλιση εναλλακτικών πηγών, ιδίως για περιόδους κρίσεων. Όπως σημειώνει ο Καθηγητής, κ. Ανδρέας Θεοφάνους, Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, «η ενεργειακή διαφοροποίηση των πηγών δεν θα επέλθει εις βάρος της Ρωσίας, δεν θα την αντικαταστήσει, παρότι αυτή η ρητορική κυριαρχεί αυτήν την περίοδο».
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να δείξει ενδιαφέρον για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όχι μόνο στη βάση των ενεργειακών εξελίξεων. Η Κύπρος βρίσκεται στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου, το σημείο συνάντησης τριών ηπείρων. Επιπροσθέτως, είναι σε θέση να προωθήσει ένα αξιακό σύστημα στη Μέση Ανατολή και να εξυπηρετηθούν ευρύτερα συμφέροντα. Στα πλαίσια μιας πιο ενεργής Ευρώπης, η πολιτική αυτή θα πρέπει να υλοποιηθεί», υπογραμμίζει ο κ. Θεοφάνους.
Μακροπρόθεσμοι Ορίζοντες
Θέτοντας ως στόχο το 2030, η Ευρώπη εκδηλώνει τη στρατηγική πρόθεσή της, απορρίπτοντας βεβιασμένες λύσεις. Το έντονο ενδιαφέρον της για σχέδια όπως ο αγωγός «East Med», ο οποίος θα εκκινεί από τα κοιτάσματα της Κύπρου και του Ισραήλ, φιλοδοξεί να συμπεριλάβει πιθανώς τα κοιτάσματα της Αιγύπτου και μελλοντικά κοιτάσματα της Ελλάδας, υπηρετώντας τον υπό ανάπτυξη ενεργειακό κόμβο της Ανατολικής Μεσογείου. Επιβεβαιώνοντας το ενδιαφέρον της, η Ένωση στηρίζει από πρώιμη φάση τις σχετικές μελέτες για τον αγωγό, μέσω της χρηματοδότησης τεχνικών ερευνών που εστιάζουν αρχικώς στον τεχνικά εφικτό χαρακτήρα, καθώς και στην εμπορική ανταγωνιστικότητα του έργου. Ο κ. Ανδρέας Κουτσουλίδης, στέλεχος της Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου, χαρακτηρίζει το έργο του EastMed Pipeline ως “φιλόδοξο και, τεχνικά και οικονομικά, απαιτητικό, αλλά εφικτό. Πρόκειται, όπως τονίζει, για μια «προνοητική δράση» (proactive action), για όταν χρειαστεί».
Image by Nico Franz from Pixabay
Ο πολύτιμος σύνδεσμος της Ανατολικής Μεσογείου
Σημαντικές εξελίξεις αναμένονται, μέσω των ευρημάτων της κοινοπραξίας της Αμερικανικής Exxonmobil και της Qatar Petroleum στο οικόπεδο 12, όπου η σχετική συμφωνία για την εμπορική εκμετάλλευση του κοιτάσματος αναμένεται να αποδώσει περί τα εννέα δισεκατομμύρια δολλάρια σε μια περίοδο 18 ετών, σύμφωνα με σχετικές κυβερνητικές ενημερώσεις. Πέραν αυτών, η παρουσία της Γαλλικής εταιρείας Total, της Ιταλικής ENI, της νοτιοκορεάτικης KOGAS, της αμερικανικής Noble και της Ισραηλίτικης Delek, υποδηλώνει την ευρεία εμπιστοσύνη διεθνών κολοσσών του κλάδου, στις προοπτικές του ενεργειακού προγράμματος της Κύπρου. Οι εταιρείες, πέραν του ουσιαστικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό εκδηλώνεται μέσω των προσφορών για τα δικαιώματα επί συγκεκριμένων οικοπέδων, έχουν ήδη εντατικοποιήσει τη διαδικασία των ερευνών μέσω στοχευμένων γεωτρήσεων.
Όπως ανέλυσε ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας στο 7ο Cyprus Energy Symposium, που έλαβε χώρα την 5η Δεκεμβρίου 2019 στη Λευκωσία, μια σειρά ενεργειακών σχεδίων επιχειρούν να αναμορφώσουν ουσιαστικά, το ενεργειακό υπόβαθρο της Κύπρου. Μεταξύ αυτών, το έργο Cyprusgas2eu, ως έργο κοινού ενδιαφέροντος της Ευρώπης, στοχεύοντας στην έμπρακτη και ουσιαστική άρση της αυξημένης ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου, καθώς το νησί, προς το παρόν, δε διασυνδέεται ηλεκτρικά με τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διατηρεί ένα σαφές πλαίσιο. Η μεγαλόνησος έχει απομείνει ως το μοναδικό Ευρωπαϊκό κράτος που υφίσταται την εν λόγω απομόνωση. Το προαναφερόμενο έργο EastMed Pipeline, όπως ανέφερε και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, φέρει μελλοντικό χαρακτήρα, καλούμενο να ανταποκριθεί και να προνοήσει για τις ανάγκες του μέλλοντος. Το τρίτο μεγάλο έργο, αναφέρεται στον Euroasia Interconnector, αποσκοπώντας στη σύνδεση Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδος (Κρήτη), μέσω υποθαλάσσιου ηλεκτρικού καλωδίου, ενώνοντας την Ασία με την Ευρώπη, έχοντας την ενεργή στήριξη από την ΕΕ.
«Οφείλω να επαναλάβω την κοινή πεποίθηση των χωρών της περιοχής, πως η αξιόλογη ανακάλυψη σημαντικών αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο, μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως καταλύτης για την ευρύτερη συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο, συμβάλλοντας στην ασφάλεια, τη σταθερότητα και την ευημερία της περιοχής», κατέληξε, δίνοντας το στίγμα της στρατηγικής της Κύπρου, μέσω ενός δικτύου συνεργασιών που δεν στρέφεται εναντίον οποιασδήποτε τρίτης χώρας, αλλά προωθώντας το διάλογο μεταξύ άλλων των δρώντων.
Η Κύπρος, μετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή οικογένεια, βίωσε μια σειρά θετικών αλλαγών στον τομέα της ενέργειας της ενεργειακής ασφάλειας, ιδίως μέσω της αύξησης των πετρελαϊκών της αποθεμάτων. Η στρατηγική της επόμενης δεκαετίας, φιλοδοξεί να οικοδομήσει περαιτέρω αυτήν την αναβάθμιση, εμπλουτίζοντας τα προσεχή σχέδια με νέους ενεργειακούς στόχους, ιδίως στους κλάδους του φυσικού αερίου και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
The President of the Republic of Cyprus, Nikos Anastasiades
East Med Gas Forum
Η πρωτοβουλία των επτά χωρών της Μεσογείου να ιδρύσουν το East Med Gas Forum, επιφέρει ένα πρόσθετο πεδίο ουσιαστικού διαλόγου ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, αποσκοπώντας στην αναβάθμιση των προοπτικών της ενεργειακής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος, Ιορδανία καθώς οι Παλαιστινιακές Αρχές, συμφώνησαν να προβούν στην ίδρυση του forum, αποσκοπώντας στην εύρεση πεδίων συνεννόησης. Άλλωστε, πρόκειται για μια πρωτοβουλία που επιχειρεί να διασφαλίσει τη θέση των χωρών αυτών στον κόσμο, καθώς καλούνται να βρουν τη θέση και το ρόλο τους στην παγκόσμια αγορά της ενέργειας. Όπως τονίζει ο κ. Θεοφανόπουλος, “το East Med Gas Forum αποτελεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση”.
Τριμερή σχήματα συνεργασίας
Μια από τις πρωτοβουλίες που εδραίωσαν και τείνουν να ισχυροποιούν τον εξωστρεφή ρόλο της Κύπρου στο σύνθετο γεωπολιτικό περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου, έγκειται στην ιδέα των τριμερών σχημάτων συνεργασίας, όπως εδραιώθηκαν κατά τα τελευταία επτά έτη. Η πρόσφατη ενεργή εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην εν λόγω πρωτοβουλία, έρχεται να αποτυπώσει το έντονο ενδιαφέρον τους για το εν λόγω σχήμα συνεργασίας Ελλάδος, Κύπρου και Ισραήλ. Όπως έχουν διακηρύξει επισήμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδιαφέρονται για την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας, “καλωσορίζοντας τις πρόσφατες ανακαλύψεις ενεργειακών κοιτασμάτων στη Μεσόγειο και τη δυνατότητά τους να συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια και διαφοροποίηση”. Ένα ενδιαφέρον, που αποδεικνύεται και από την ενεργή δραστηριοποίηση των δύο αμερικανικών εταιρειών, ExxonMobil και Noble. Ωστόσο, αντίστοιχες προοπτικές εμβάθυνσης της συνεργασίας εμφανίζει και το σχήμα συνεργασίας με την Αίγυπτο, όπως έχει σφυρηλατηθεί από σειρά διακρατικών συμφωνιών σε ένα ευρύ φάσμα κοινών ενδιαφερόντων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι γενεσιουργός αιτία και κινητήρια δύναμη των δύο αυτών σχημάτων, αποτέλεσε η ανάγκη για σύμπλευση των συμφερόντων τους στον τομέα της ενέργειας. Συμφέροντα και ενδιαφέροντα, που επεκτάθηκαν ακολούθως και σε άλλους, κρίσιμους τομείς της δημόσιας ζωής, καθώς και για να διερευνήσουν τους τρόπους συμμετοχής στην κάλυψη των μελλοντικών ενεργειακών απαιτήσεων της Ευρώπης.
Οι προσδοκίες
Οι προσδοκίες των Κυπρίων αυξάνονται σημαντικά, όσο ο δημόσιος διάλογος αρχίζει να περιστρέφεται γύρω από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων. Όπως σημειώνει ο κ. Κουτσουλίδης «ο νορβηγικός τρόπος σκέψης προκρίνεται, στο ζήτημα της διαχείρισης του πλούτου που θα παραχθεί. Η παρούσα γενιά θα ωφεληθεί από την οικονομική δραστηριότητα που θα αναπτυχθεί στη χώρα, λόγω της διαδικασίας ανάπτυξης και εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων. Οι μελλοντικές γενιές, θα επωφεληθούν από το οικονομικό κεφάλαιο που επέλθει από την εμπορική αξιοποίησή τους».
Κάποια εκ των μελλοντικών σχεδίων, στοχεύουν στην ανάλυση των προοπτικών αναφορικά με τη μεταφορά, τη χρήση και τις συναφείς εργασίες με το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Αν και, ακόμη, τα περισσότερα εκ των σχεδίων βρίσκονται σε προπαρασκευαστικό στάδιο, εντούτοις διατείνεται η εκπεφρασμένη πρόθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να στηρίξει οικονομικά τα σχετικά σχέδια, προς διασφάλιση μιας πρόσθετης πηγής για τη συμπληρωματική κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της, αλλά και για τη δημιουργία κρίσιμων υποδομών σε κρίσιμες περιοχές. Ειδικά το έργο του αγωγού EastMed και του τερματικού σταθμού LNG, φέρουν, μεταξύ των άλλων προτάσεων και σχεδίων, τη μεγαλύτερη ειδική βαρύτητα, καθώς καθίστανται ικανά να μεταβάλλουν σημαντικά –αν όχι να επανακαθορίσουν- τον ενεργειακό χάρτη και τη γεωπολιτική πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου, με μακροπρόθεσμο ορίζοντα και στρατηγικό χαρακτήρα, ελκύοντας την προσοχή των ισχυρών παγκόσμιων δυνάμεων.
Μια νέα ταυτότητα
Πέραν των όποιων –συχνά μεγαλεπήβολων- ενεργειακών σχεδίων, παρατηρείται μια δομική αλλαγή της κυπριακής στρατηγικής σκέψης. Από την προσπάθεια αντίδρασης στις εξελίξεις και τα αλλότρια σχέδια, μια νοοτροπία που την χαρακτήριζε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, τείνει να υιοθετεί –επιτυχώς- το δόγμα της πρωτοβουλίας, οικοδομώντας αδιαλείπτως, αλλά προσεκτικά, τη θέση της στους περιφερειακούς και παγκόσμιους συσχετισμούς.
Η Κύπρος καθίσταται ολοένα και πιο σημαντική, όπως αυτό αποδεικνύεται από τη συμμετοχή και το ρόλο της στις διεθνείς συμπράξεις. Κι αυτό συντελείται, όχι τόσο λόγω των ενεργειακών αποθεμάτων που βρίσκονται στο υπέδαφός της, όσο λόγω της ικανότητάς της να αποτελεί το συνδετικό ιστό ανάμεσα στους διάφορους δρώντες της περιφέρειας.
Στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, η Κύπρος δεν δείχνει απλώς ότι πρωταγωνιστεί. Επί της ουσίας, δείχνει ότι οικοδομεί την αυτοπεποίθησή της, εφευρίσκοντας, προτείνοντας και, κυρίως, αποτελώντας κομβικό μέρος των λύσεων.
*Ο Σοφοκλής Π. Γερούλης ολοκληρώνει τη μεταπτυχιακή διατριβή του στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με ερευνητικό αντικείμενο τη διασύνδεση της Στρατηγικής Ηγεσίας με τις προηγμένες τεχνολογίες.
