ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Οι «πρίγκιπες» της ανεργίας

Της Αλεξάνδρας Τζαβέλλα

«Μπορείς να το επαναλάβεις;» ρώτησα την Amalie Neumann, 35 ετών, καθώς ο νους μου αδυνατούσε να συλλάβει, αυτό που εκείνη είπε -με απόλυτη φυσικότητα. Κι όμως δεν επρόκειτο για παρανόηση. Η νέα της κουπ είχε γίνει με πρωτοβουλία και με έξοδα του γερμανικού δημοσίου.

«Όχι μόνο το κομμωτήριο, αλλά και ένα σεμινάριο για μακιγιάζ και ενδυματολογικές συμβουλές από ειδικό» έλεγε εκείνη, ενώ εγώ αναρωτιόμουν αν υπάρχει παραμυθένια χώρα των ανέργων, κι αν αυτή είναι η Γερμανία.  Ή αν οι παραπάνω παροχές αποτελούν μαζί με άλλες, μέρος της «βιτρίνας» του κοινωνικού κράτους, όπως αυτό ορίζεται 2.347 χλμ, βορειοδυτικά της Αθήνας: Βερολίνο, Φεβρουάριος 2013.

Το σίγουρο είναι πως αν ένας Γερμανός μείνει άνεργος, η θέση που του βρίσκει το κράτος, δεν είναι στον καναπέ, μπροστά στην τηλεόραση. Ένας λειτουργικός μηχανισμός ενεργοποιείται στη γερμανική πρωτεύουσα, την πόλη με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στη Γερμανία.

Παρασκευή πρωί, βρίσκομαι στη συνοικία Neukölln, σε ένα από τα δεκάδες «Job Centers» που υπάρχουν στο Βερολίνο (Οι ∆ήµοι και η Υπηρεσία Εργασίας συγκεντρώνουν τις παροχές τους σε έναν Οργανισμό- κάτι σαν υπερεξελιγμένος ΟΑΕΔ). Παρατεταγμένοι στην ουρά, Γερμανοί υπήκοοι, νεαροί, μεσήλικες, γυναίκες με παιδιά, περιμένουν υπομονετικά για να υπογράψουν «συμφωνία ένταξης» στα επιδόματα ανεργίας. Ανήκουν στους 219.171 ανέργους του Βερολίνου (Ιανουάριος 2013). Ανάμεσά τους η Klara. Πριν από 7 μήνες απολύθηκε από το νηπιαγωγείο του Pankow όπου δούλευε, σερβίροντας φαγητό και τακτοποιώντας την κουζίνα. «Στα 38 μου, είναι δύσκολο να κάνω μια νέα αρχή. Θα κάνω αίτηση για τις παροχές του Hartz IV. Είναι ένας καλός τρόπος για να παίρνεις έναν μισθό, 470 ευρώ όσο η Πολιτεία φροντίζει να σου βρει δουλειά».

Hartz IV: έναλουλούδι με αγκάθια

Τα 3,14 εκατομμύρια ανέργων (Ιανουάριος 2013) που ζουν στη Γερμανία, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που παίρνουν επίδομα εργασίας (χορηγείται για ένα χρόνο) και αυτούς που δέχονται τα πακέτα παροχών του Hartz IV. Το βοήθημα Hartz IV είναι ένα λουλούδι με αγκάθια. Θεωρείται από πολλούς το αιώνιο μάννα εξ ουρανού που προσφέρει το γερμανικό κράτος στους ανέργους οι οποίοι ζουν αξιοπρεπώς, πλήρως ασφαλισμένοι και το κυριότερο χωρίς να αποκόπτονται από την αγορά εργασίας, καθώς είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται σε θέσεις που τους ορίζει η Υπηρεσία Εργασίας. Πολλοί όμως είναι και οι επικριτές του Hartz IV. Εκείνοι αμφισβητούν τα φιλεργατικά κίνητρα της κυβέρνησης Σρέντερ (το 2005  η κυβέρνηση σοσιαλδημοκρατών και πρασίνων υιοθέτησε τις μεταρρυθμίσεις του σχεδίου) και την «αθωότητα» αυτού του βοηθήματος. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν πως αποδεχόμενος ένας άνεργος, το Hartz IV είναι σαν να βάζει χειροπέδες, να επικροτεί την υποτίμηση της εργασίας και να συμβάλλει στον περιορισμό θέσεων πλήρους απασχόλησης και μισθού.

«Μια φίλη μου η οποία εργαζόταν ως διοικητική υπάλληλος στον δήμο, απολύθηκε για να επαναπροσληφθεί έπειτα από ένα χρόνο, στην ίδια θέση, ως άνεργη» λέει η Amalie Neumann. Με λίγα λόγια, το ίδιο κράτος που προσφέρει από ψυχολόγο μέχρι στυλίστα στον άνεργο, επανεντάσσει ανέργους στις ίδιες δουλειές που δούλευαν πριν, πολύ φθηνότερα.

 «Για να μείνεις άνεργος στη Γερμανία, πρέπει να το λέει η καρδιά σου» σχολιάζει μία από τις υπευθύνους του Job Center, σε μια άλλη συνοικία, στο Mitte. «Το 90% των ανέργων είναι ή ανειδίκευτοι, ή αλλοδαποί ή έχουν κοινωνικά προβλήματα. Οι άνεργοι με τη λιγότερη ζήτηση είναι οι ηλικιωμένοι. Σπανίος θα βρεις νέο, άνεργο κάτω των 25 ετών».  Ένας από αυτούς είναι ο Bryan.

Ο εργαζόμενος ζει με λιγότερα από τον άνεργο

Ηλικιωμένος, για τους Συμβούλους Ευρέσεως Εργασίας θεωρείται και ο Raimund, 52 ετών, άνεργος οδηγός του μετρό. Τον συνάντησα καθώς έφυγε από το «Πρωινό Ανέργων» που διοργανώνεται καθημερινά σε εκατοντάδες σημεία στο Βερολίνο.  «Μετά τα 50 τα πράγματα δυσκολεύουν. Είμαι μεγάλος για μια νέα αρχή. Με υποχρέωσαν να σταματήσω να δουλεύω, λόγω πρεσβειωπείας!» λέει ο ίδιος. Εδώ και 6 μήνες, λαμβάνει το βοήθημα Hartz IV το οποίο του δίνει στην τσέπη 500 ευρώ ενώ παράλληλα του καλύπτει το ενοίκιο των 400 ευρώ, του πληρώνει τον φόρο για την τηλεόραση (κάτι σαν τις δικές μας εισφορές για την ΕΡΤ). Προϋπόθεση για να συνεχίσει να παίρνει το επίδομα είναι τα περιουσιακά του στοιχεία και το οικογενειακό εισόδημα να είναι μέχρι 13.000 ευρώ και να μην αρνηθεί την επαγγελματική πρόταση που θα του κάνει ο Οργανισμός Εργασίας. Ο Raimund έχει παραιτηθεί μία φορά: «μου πρότειναν να δουλέψω ως κηπουρός στον δήμο: 30 ώρες την εβδομάδα!» λέει. Αν παραιτηθεί άλλες δύο φορές, θα χάσει το επίδομα.

Στη χώρα που δεν ισχύει ο θεσμός του κατώτατου μισθού, μπορεί να συμβεί το εξής παράδοξο: ένας εργαζόμενος να ζει με λιγότερα χρήματα από έναν άνεργο. Ο εργαζόμενος να θεωρείται εν δυνάμει φτωχός όταν οι απολαβές του είναι έως 952 ευρώ (περίπου το 7,8% των εργαζομένων) ενώ την ίδια στιγμή ο άνεργος κοστίζει στο γερμανικό δημόσιο, 25.550 ευρώ.

Την εποχή προ Hartz IV, η Γερμανία είχε τη δική της μεγάλη “ντροπή”: ήταν οι ευτυχισμένοι άνεργοι, οι τεμπέληδες που προτιμούσαν να ζουν από τα επιδόματα παρά να δουλεύουν. Η υποχρεωτική απασχόληση των ανέργων που ήρθε μετά την ψήφιση του σχεδίου, άλλαξε την εικόνα της χώρας. Ωστόσο παραδείγματα –Γερμανών, όχι αλλοδαπών- μακροχρόνια ανέργων υπάρχουν ακόμα.

«Βρες μου εσύ δουλειά με 5000 ευρώ χωρίς φόρους και τα αφήνω όλα τα επιδόματα» είπε ένας επιπλοποιός, με 4 παιδιά στη Hanna Sostak, η οποία εκπαιδεύει τους συμβούλους των ανέργων στα Job Centers. Η ίδια θεωρείται η «νονά των ανέργων»

Ένα απόγευμα γνώρισα τις «πριγκίπισσες της ανεργίας». Τις άνεργες μητέρες που ζουν στο Βερολίνο όπου ο θεσμός της μητρότητας, βρίσκεται στο επίκεντρο των κοινωνικών υπηρεσιών. Έτσι κάθε φορά που γεννιέται ένας Γερμανός, λαμβάνει από το κράτος 1760 ευρώ. Αν η μητέρα είναι άνεργη, όπως η Nelly, μπορεί να παίρνει το επίδομα ανεργίας χωρίς να απασχολείται. Χωρίς να έχει προυπηρεσία, δικαιούται 670 ευρώ κάθε μήνα. Η γερμανική πολιτεία δε σέβεται μόνο τις μητέρες αλλά και τα παιδιά. Για παράδειγμα, προνοεί, για όσα παιδιά δεν ενθαρρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον να σπουδάσουν. Για παράδειγμα, τα απογεύματα της Παρασκευής, στο Kreutzberg, ο Peter, άνεργος ηθοποιός, αναλαμβάνει εθελοντικά να πάει την Fatima στο κολυμβητήριο κι έπειτα μια βόλτα στο πάρκο ώστε συζητώντας μαζί της να της δώσει μια άλλη οπτική των πραγμάτων. «Εμείς προνοήσαμε» απαντούν οι Γερμανοί στους επικριτές τους. Κι έχουν δίκιο.