ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Δημοσιονομικά πλεονάσματα και δημοκρατικό έλλειμμα

Makis Mylonas

Η μετάδοση της διεθνούς οικονομικής κρίσης στην Ευρωζώνη, με αφετηρία την Ελλάδα, αποδείχθηκε αρκετή για να ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το πόσο ισχυρή είναι η δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεων που λήφθηκαν από το 2010 μέχρι και σήμερα από ευρωπαϊκά όργανα και θεσμούς με στόχο την αντιμετώπιση των έκτακτων δημοσιονομικών αναγκών που προέκυψαν ανά την Ευρώπη.

Η συζήτηση αυτή αφορά το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα» (democratic deficit), μαζί με το οποίο προκύπτουν τα αληθινά μεγάλα ερωτήματα για την επόμενη μέρα της πιο ωραίας ουτοπίας του καιρού μας, της Ευρωζώνης και κατ’επέκταση της ίδιας της Ένωσης.

Στα χρόνια της αφθονίας

Η ευημερία και η αφθονία της πρώτης δεκαετίας του ευρώ κατάφεραν να κρύψουν κάτω από τα χαλί τα σημαντικά προβλήματα της αρχιτεκτονικής του ενιαίου νομίσματος. Πολύ νωρίς έγινε σαφές ότι η Ένωση δεν είχε προετοιμαστεί ποτέ για αληθινά έκτακτες πολιτικοοικονομικές συνθήκες. Όπως χαρακτηριστικά είχε τονίσει κατά το παρελθόν ο καθηγητής και πρώην επικεφαλής του Ινστιτούτου Bruegel, Jean Pisani-Ferry, η Ευρωζώνη είχε ουσιαστικά φροντίσει να λάβει μονάχα μέτρα αντιπυρικής προστασίας κι όταν χρειάστηκε δεν διέθετε ούτε έναν κανονικό πυροσβέστη για να σβήσει τη φωτιά σε πραγματικό χρόνο.

Ήδη πριν από την κρίση, η σύνδεση των εθνικών πολιτικών συστημάτων με τις Βρυξέλλες ήταν προβληματική και ιδιαίτερα «χαλαρή». Ιδιαίτερα στον Ευρωπαϊκό Νότο και κυρίως στην Ελλάδα, η λέξη «Ευρώπη» είχε ταυτιστεί με την πρωτεύουσα του Βελγίου όπου και κάθε τόσο κάποιοι συνεδρίαζαν εκεί κι απλώς αποφάσιζαν πόσα χρήματα θα μας στείλουν για διάφορες δράσεις, φυσικά χωρίς καμία σχετική υποχρέωση. Όταν -κακώς- νιώθεις ότι σου χαρίζουν λεφτά, είναι λογικό να μη ρωτάς ποιοι το αποφασίζουν και πώς.

Οι έκτακτες περιστάσεις που προέκυψαν από τον άμεσο κίνδυνο μιας ελληνικής χρεοκοπίας, κατέστησαν ακόμα πιο προβληματικό τον τρόπο λήψεως αποφάσεων από τη σκοπιά της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Οι πλέον κρίσιμες και ιστορικές αποφάσεις της ευρωπαϊκής κρίσης ελήφθησαν είτε μονάχα σε επίπεδο υπουργών Οικονομικών είτε ακόμα χειρότερα, σε επίπεδο ηγετών των πιο ισχυρών χωρών.

Αν το ενδιαφέρον των media αποτελεί ένα αξιόπιστο κριτήριο για τη σημασία διαφόρων συναντήσεων, αξίζει να καταγραφεί ότι σχεδόν το σύνολο των ανταποκριτών των ξένων ΜΜΕ στις Βρυξέλλες ασχολείται κυρίως με τις δηλώσεις Γερμανών και Γάλλων πολιτικών και δευτερευόντως με αποφάσεις Ευρωπαίων Επιτρόπων. Σχεδόν κανείς δεν ασχολείται με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του οποίου ο ρόλος θεωρείται από πολλούς «διακοσμητικός», παρά τη σημαντική αύξηση των αρμοδιοτήτων του με τη Συνθήκη της Λισαβόνας.

«Έλλειμμα επικοινωνίας»

Εκθέσαμε την παραπάνω προβληματική στην Ελληνίδα ευρωβουλευτή, μέλος της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών κι αντιπρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου κ. Άννυ Ποδηματά η οποία αναγνώρισε πως πράγματι και ιδιαίτερα πριν από την κρίση η απόσταση μεταξύ της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και των Ευρωπαίων πολιτών ήταν μεγάλη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως η εξήγηση της για την αίσθηση του δημοκρατικού ελλείμματος στην Ευρώπη τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι «αυτό που κυρίως υπάρχει είναι ένα έλλειμμα πληροφόρησης μεταξύ των πολιτών για το ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου. Για παράδειγμα, πόσοι γνωρίζουν ότι ήταν το Ευρωκοινοβούλιο αυτό που έδωσε και κέρδισε τη μάχη για την αύξηση του ορίου της προστασίας των εγγυημένων καταθέσεων από 20.000 σε 100.000 ευρώ;»

«Προβληματική» χαρακτήρισε πάντως και τη νομιμοποίηση των αποφάσεων που λαμβάνουν όργανα όπως το Eurogroup, το οποίο συνθέτουν οι 17 υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης, οι οποίοι σπάνια αλληλεπιδρούν με το Ευρωκοινοβούλιο, πέρα από δυο σχεδόν εθιμοτυπικές ακροάσεις κάθε χρόνο.

Η αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου δεν παρέλειψε πάντως να εκφράσει και την ανησυχία της για την έκβαση της συζήτησης περί του δημοκρατικού ελλείμματος μετά τις Ευρωεκλογές του Μάιου του 2014, στις οποίες ενδέχεται να επικρατήσουν ανά την Ευρώπη ευρωσκεπιστικές πολιτικές ομάδες των οποίων η πολιτική ατζέντα διαθέτει διαφορετικές προτεραιότητες από την εκβάθυνση της Δημοκρατίας στον τρόπο λειτουργίας της Ένωσης.

«Κανένα δημοκρατικό σώμα δεν αποφάσισε για τις πολιτικές των Μνημονίων»

Ζητήσαμε όμως και τη γνώμη ενός απλού πολίτη με σημαντική παρουσία στα social media που παρακολουθεί εδώ και χρόνια τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και την κρίση από το ξεκίνημα της. Έχοντας ζήσει τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ελλάδα, ο σκηνοθέτης και παραγωγός Γιάννης Κουτσομύτης τονίζει ότι «η κρίση ανέδειξε με έναν δραματικό τρόπο την αποξένωση ανάμεσα στους Ευρωπαίους πολίτες και τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής πολιτικής, βασικά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα».

Αναφερόμενος στα πακέτα διάσωσης που προτάθηκαν στις χώρες της Ευρωζώνης με επείγοντα δημοσιονομικά προβλήματα, ο κ. Κουτσομύτης αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «η Κομισιόν, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ συγκρότησαν ένα επιτελικό όργανο με σκοπό την διάσωση των προβληματικών οικονομιών και βασίστηκαν σε Μνημόνια Συνεργασίας που περιείχαν πολιτικές που δεν είχαν αποφασισθεί από κανένα δημοκρατικά εκλεγμένο σώμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και που –έως πρόσφατα- δεν υπόκεινται και σε καμία σχεδόν δημοκρατική λογοδοσία».

Σύμφωνα με τον κ. Κουτσομύτη, κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού δράματος από την οπτική της δημοκρατικής νομιμοποίησης της λήψης των αποφάσεων αποτελεί η βίαιη αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα της Κύπρου με την οποία αποφασίστηκε το bail-in των Κυπριακών Τραπεζών και το κούρεμα των ασφαλισμένων καταθέσεων κάτω των 100.000 ευρώ. Όπως ο ίδιος εξηγεί «η απόφαση μπορεί βέβαια να ανακλήθηκε μετά από λίγες ημέρες, είχε όμως πρώτα προσβάλλει καίρια την εμπιστοσύνη των Κυπρίων –αλλά και άλλων- πολιτών στο Ευρωπαϊκό ιδεώδες και την έννοια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης».

Ολοκληρώνοντας το συλλογισμό του και με το βλέμμα στις Ευρωεκλογές του Μάιου του 2014, ο κ. Κουτσομύτης τονίζει ότι «έχει πια γίνει κατανοητό στις ευρωπαϊκές ηγεσίες πως οι οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις δεν είναι επιτρεπτό να επιβάλλονται χωρίς την απαραίτητη δημοκρατική νομιμοποίηση» και προσβλέπει στην αναβάθμιση του ρόλου του Ευρωκοινοβουλίου.

Ευρωβαρόμετρο

Έξαλλου, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του Ιουλίου, στην ερώτηση πολλαπλών απαντήσεων «τι σημαίνει για εσάς προσωπικά η Ευρώπη» μόλις το 19% απάντησε «Δημοκρατία» σε αντίθεση με το 27% που δήλωσε «σπατάλη χρημάτων» ενώ το 24% απάντησε «γραφειοκρατία».

Καθόλου ικανοποιημένοι με τον τρόπο που λειτουργεί η Δημοκρατία στην Ευρώπη εμφανίζονται επίσης οι Έλληνες κατά 76%, οι Πορτογάλοι κατά 75%, οι Κύπριοι κατά 70% και οι Ισπανοί κατά 59%, δηλαδή οι πολίτες των χωρών που υιοθέτησαν προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής εντός της Ευρωζώνης.

Τι μπορεί να γίνει

Στη μακρά προεκλογική περίοδο της ευρωπαϊκής κάλπης του Μάιου, θα ήταν χρήσιμο η ατζέντα της δημόσιας συζήτησης να περιέχει προτάσεις υπέρ μιας πιο συμμετοχικής Ευρώπης, υπέρ μιας κοινότητας δημοκρατικών αξιών που δεν τίθενται σε διαπραγμάτευση όταν η οικονομία κυριαρχεί στη δημόσια συζήτηση.

Εργαλεία υπάρχουν, αυτό που λείπει είναι πιθανότατα η θέληση των εθνικών πολιτικών ελίτ να παραχωρήσουν τμήματα της κυριαρχίας του στην υπηρεσία ενός υπερεθνικού στόχου όπως η ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση.

Για παράδειγμα, με τη συνθήκη της Λισαβόνας θεσμοθετήθηκε η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών η οποία δίνει τη δυνατότητα υποβολής προτάσεων νομοθέτησης από τους πολίτες προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προτείνουν νομοθεσία σε τομείς όπου η Ε.Ε. έχει αρμοδιότητα να νομοθετεί. Μια τέτοια πρωτοβουλία πολιτών αρκεί να υποστηρίζεται από τουλάχιστον 1.000.000 πολίτες της Ε.Ε. που θα προέρχονται από τουλάχιστον 7 από τα 28 κράτη μέλη.

Επιπρόσθετα, ίσως έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες απόδοσης στο Ευρωκοινοβούλιο της δυνατότητας της νομοθετικής πρωτοβουλίας, την οποία διαθέτει σήμερα σχεδόν μονοπωλιακά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς αποτελεί το μόνο όργανο το οποίου η σύνθεση εκλέγεται από τους Ευρωπαίους πολίτες. Το παράδοξο της ύπαρξης μιας Βουλής χωρίς νομοθετική πρωτοβουλία μπορεί να εξηγείται ιστορικά και πολιτικά αλλά δεν παύει να αποτελεί παράδοξο.

Να μην πεθάνει η Δημοκρατία στην ήπειρο που γεννήθηκε

Συνοψίζοντας, ακόμα κι αν οι αριθμοί δείξουν ότι λογιστικά η Ευρώπη επιστρέφει στην ανάπτυξη κι ακόμα αν οι δομικές μεταρρυθμίσεις προχωρήσουν ικανοποιητικά στον Ευρωπαϊκό Νότο, το σημερινό μοντέλο της Ευρώπης δεν πρόκειται να επιβιώσει αν δεν καταφέρει να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων πολιτών για την αξιακή του ανωτερότητα.

Με τα ευρωσκεπτιστικά κόμματα να καλπάζουν ακόμα και σε χώρες που πρωταγωνίστησαν στη διάδοση της ευρωπαϊκής ιδέας όπως η Γαλλία, φαίνεται σήμερα να υπάρχει ανά την Ευρώπη ένα εκρηκτικό μείγμα δυσφορίας για τη Δημοκρατία που χάθηκε κάπου μεταξύ των ατέλειωτων γραφειοκρατικών διαδρόμων των Βρυξελλών.

Η Ευρώπη υπήρξε παραδοσιακά η ήπειρος που καμάρωνε ότι η σπουδαία οικονομική της ανάπτυξη δεν βασίστηκε σε δημοκρατικές εκπτώσεις και η λύση για να προλάβει το τραίνο της εκρηκτικής ανάπτυξης των χωρών της Ανατολής δεν μπορεί να περιλαμβάνει λύσεις ασύμβατες με τη δημοκρατική παράδοση της ηπείρου που στα σπλάχνα της γεννήθηκε και στη συνέχεια εδραιώθηκε στη σημερινή δυτική της μορφή η Δημοκρατία.

Θα ήταν ιστορικά μοιραίο να πεθάνει η Δημοκρατία εκεί που γεννήθηκε.