ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Μύθοι και αλήθειες για την κρίση στην Ελλάδα

Της Δέσποινας Κιλτσοπούλου

Τέσσερις μύθοι, αμέτρητοι αριθμοί, και οι απόψεις του νομπελίστα οικονομολόγου Paul Krugman, τον οποίο συναντήσαμε από κοντά, μας βοηθούν να σκεφτούμε διπλά όσα ακούγoνται για την ελληνική κρίση.

Έπειτα από πέντε χρόνια λιτότητας, δύο συμφωνίες, ένα καλοκαίρι σε σοκ, την υπογραφή και την  ψήφιση του νέου μνημονίου επανήρθε στο τραπέζι κάθε οικογένειας, στο γραφείο κάθε επιχείρησης, στις κουβέντες των φίλων, η συζήτηση για την οικονομική κρίση.

Τα τελευταία χρόνια οι λέξεις λιτότητα και αλληλεγγύη παίρνουν μυθικές διαστάσεις από την δραματουργική πλοκή των γεγονότων.

Πάντα όμως ο άνθρωπος δεν έλεγε μύθους προσπαθώντας να δώσει νόημα σε ότι δεν του ήταν άμεσα αντιληπτό; Στο σύγχρονο κόσμο, τη θέση του μύθου, έχουν πάρει οι θεωρίες συνωμοσίας, όμως και οι μύθοι υπάρχουν και έχουν ένα σοβαρό τίμημα: τον κίνδυνο της παραπλάνησης.

Στερεότυπα όπως οι «τεμπέληδες Έλληνες» και οι «κακοί Γερμανοί», δυναμιτίζουν την Ευρώπη της Ένωσης και της Δημοκρατίας, την οποία δεν έχει ονειρευτεί μόνο ο σύγχρονος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Juncker αλλά και κάθε Ευρωπαίος που πιστεύει στην κοινή ιστορική πορεία των εθνών της Ευρώπης.

Επειδή ο τρόπος που ορίζουμε -ως Έλληνες σήμερα- τι είμαστε, επηρεάζεται από μύθους και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο φερόμαστε στον υπόλοιπο κόσμο, επιλέξαμε να βρούμε τις αλήθειες που σχετίζονται με τέσσερις μύθους της ελληνικής κρίσης.

Μύθος 1ος

Όλα τα χρήματα πήγαν στις ελληνικές τράπεζες

«Αυτό που είναι έγκυρο είναι ό,τι το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού της Ελλάδας μετά την κρίση έχει ανακυκλωθεί. Κατέληξε να είναι περισσότερο διάσωση των Γερμανικών και Γαλλικών τραπεζών παρά της Ελλάδας. Η ιδέα ότι η Ελλάδα έχει λάβει τεράστιες εισροές ενίσχυσης, απλά δεν είναι αλήθεια» σχολίασε ο Paul Krugman.

πηγή: MacroPolis

Τελικά που πήγαν τα χρήματα;

Με βάση την ανάλυση του αρθρογράφου Γιάννη Μουζάκη, στο άρθρο «Where did all the money go?»
περίπου το 11% των χρημάτων που έλαβε η Ελλάδα δόθηκαν για την κάλυψη των αναγκών του ελληνικού κράτους, 19% στην ανακεφαλαίωση των Ελληνικών τραπεζών και το μεγαλύτερο ποσοστό επέστρεψε στους δανειστές.

Μύθος 2ος

Οι Γερμανοί επωφελήθηκαν από την κρίση

«Είναι πολύ σκληρό και άδικο να κρίνουμε το ζήτημα ως μια Γερμανική συνωμοσία ώστε να επιβληθεί οικονομικά. Αυτή η αντίληψη ξεπερνάει τα όρια και δεν βοηθά την κατάσταση. Η Γερμανία επωφελήθηκε από το ευρώ, σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αν δεν ήταν το ευρώ, θα είχαμε το γερμανικό μάρκο που θα ήταν εξαιρετικά ισχυρό, και η γερμανική βιομηχανία θα επηρεαζόταν  πραγματικά άσχημα τώρα. Όμως  δεν συμφωνώ με την ιδέα ότι η Γερμανία επωφελήθηκε. Η Γερμανία είναι, τουλάχιστον,  λίγο χειρότερα, διότι η υπόλοιπη Ευρώπη είναι μια ασθενέστερη αγορά», μας εξήγησε ο διάσημος οικονομολόγος.

Στην γερμανική έρευνα ‘Germany benefited substantially from the Greek crisis’, που πραγματοποιήθηκε από το Halle Institute for Economic Research  και δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2015, διαβάζουμε πως η κρίση έχει προκαλέσει την κατακόρυφη άνοδο της μεταβλητότητας στην αγορά κρατικών ομολόγων, με τις υπερχρεωμένες χώρες στην περιφέρεια της Ευρωζώνης να εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά. Αποτέλεσμα της αυξημένης μεταβλητότητας, ήταν να επικρατήσει η αντίληψη ότι τα γερμανικά ομόλογα αποτελούν ένα “ασφαλές καταφύγιο” για όσους επιθυμούν να επενδύσουν σε κρατικό χρέος, γεγονός που οδήγησε τις αποδόσεις των γερμανικών ομολόγων σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα.  Το όφελος που προκύπτει από τα χαμηλά επιτόκια, αλλά και τα απροσδόκητα υψηλά φορολογικά έσοδα του γερμανικού δημοσίου, είχαν επίσης ως αποτέλεσμα να προχωρήσει η Γερμανία σε μικρότερο δανεισμό από ότι υπολόγιζε το οικονομικό της επιτελείο.
Παρά την πληθώρα των αναφορών για το ‘ανήθικο’ όφελος της Γερμανίας από το ελληνικό χρέος, ο δημοσιογράφος Νίκος Μαλκουτζής μας εξήγησε ότι «είναι δύσκολο να ποσοτικοποιήσουμε τα οφέλη που καρπώθηκε μια οικονομία από την κρίση. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά, είναι ότι η Γερμανία ωφελήθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης μέσω των επιτοκίων δανεισμού της, τα οποία μειώθηκαν, φτάνοντας ακόμα και σε αρνητικά επίπεδα. H πτώση της αξίας του ευρώ, βοήθησε τις εξαγωγικές χώρες, όπως η Γερμανία. Τέλος, η σταθερότητα του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, ενισχύθηκε περαιτέρω προσελκύοντας κεφάλαια από τις χώρες της περιφέρειας της Ευρωζώνης».

Μύθος 3ος

Ο Γερμανός φορολογούμενος επιβαρύνθηκε με τη διάσωση της Ελλάδας

«Και πάλι, αν πούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων πήγε στην διάσωση των τραπεζών στη Βόρεια Ευρώπη και όχι στις κυβερνήσεις της Νότιας Ευρώπης, τότε οι Γερμανοί φορολογούμενοι φέρουν κάποιο κόστος, αν και δεν είναι μεγάλο, μέχρι στιγμής. Αλλά αυτό είναι το κόστος της διάσωσης των τραπεζών, δεν είναι το κόστος της ελληνικής διάσωσης και δεν υπάρχει διαφορά από τους φορολογούμενους των ΗΠΑ, που φέρουμε το βάρος της διάσωσης των δικών μας τραπεζών», δήλωσε  ο Paul Krugman.

Είναι όμως έτσι;

Σύμφωνα με την ανάλυση του macropolis.gr, το πρώτο  πακέτο (2010) αποτελείτο από ενέσεις ρευστότητας από τα κράτη της Ευρωζώνης εκτός της Σλοβακίας και της Γερμανίας. Η δεύτερη παρείχε εγγυήσεις μέσω της αξιολογημένης με ΑΑΑ αναπτυξιακής τράπεζας KfW, η οποία συγκέντρωσε το ποσό εκδίδοντας ομόλογα. Συνεπώς η Ελλάδα χρωστάει 15,2 δις ευρώ στην γερμανική τράπεζα KfW, και όχι στον Γερμανό φορολογούμενο.
πηγή: MacroPolis

Το δεύτερο πακέτο (2011) δόθηκε μέσω δανείων από το ταμείο διάσωσης EFSF το οποίο στηρίχθηκε στις εγγυήσεις των κρατών μελών. Το ταμείο συγκέντρωσε κεφάλαια εκδίδοντας ομόλογα. Συνεπώς, ο Ευρωπαίος φορολογούμενος, ως “εγγυητής” επιβαρύνεται μόνο στη περίπτωση χρεοκοπίας του ελληνικού κράτους.

Μύθος 4ος

Η λιτότητα είναι/δεν είναι επιτυχής

«Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Σε μια εύρωστη οικονομία δίχως ανεργία, μπορείς να βρεις τρόπους για να εξοικονομήσεις  πόρους ώστε να χρησιμοποιηθούν αλλού. Αυτό είναι καλό. Αλλά με τις υπάρχουσες συνθήκες η λιτότητα ήταν καταστροφή. Το αστείο είναι ότι ήταν μια προβλέψιμη καταστροφή. Βλέπουμε σημαντικούς και υπεύθυνους ανθρώπους να εφεύρουν οικονομικές θεωρίες ”του αέρα” για να δικαιολογήσουν αυτό που κάνουν.» αναφέρει ο νομπελίστας οικονομολόγος.

Σε αντίθετο πνεύμα, ο υπουργός οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schäuble, θερμός υποστηρικτής της επιβολής των μέτρων λιτότητας, σύμφωνα με  την Deutsche Welle, πιστεύει πως «αυτό που κάνουμε και το οποίο παρεμπιπτόντως λειτούργησε πολύ καλά σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που υπήχθησαν σε πρόγραμμα, ανταποκρίνεται στα διεθνή στάνταρ και τη διεθνή εμπειρία. (…) Μέχρι στιγμής δεν έχω ακούσει κάποια πρόταση για το πώς μπορεί να βοηθηθεί η Ελλάδα με διαφορετικό τρόπο εντός της Ευρωζώνης».

Σύμφωνα με τις εκθέσεις για την ελληνική οικονομία, της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, για να εξαλειφθεί το πρωτογενές έλλειμμα του 2009 μέχρι να φτάσουμε στο πρωτογενές πλεόνασμα του 2014, τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις έπρεπε να πάρουν μέτρα που ξεπέρασαν το 30% του ΑΕΠ. Μέσα σε τέσσερα χρόνια οι δαπάνες του κράτους για μισθούς και συντάξεις μειώθηκαν κατά 29%, ενώ οι δαπάνες για τα κοινωνικά επιδόματα μειώθηκαν κατά 27%. Η προσαρμογή έγινε ακόμα πιο δύσκολη λόγω της μείωσης των εσόδων, καθώς χάνονταν χιλιάδες θέσεις εργασίας κάθε μήνα. Ο κατώτατος μισθός μειώθηκε κατά 22% ως μέρος της εσωτερικής υποτίμησης. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σε μείωση τα φορολογικά έσοδα και τις ασφαλιστικές εισφορές.

Δεν είναι εύκολο να συμπεράνουμε αν η λιτότητα πέτυχε ή απέτυχε στο σύνολό της. Μπορούμε όμως να εξετάσουμε τομείς της οικονομίας, τα αποτελέσματα που είχε και αν υπάρχουν άλλοι προβληματικοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία ή την αποτυχία ενός προγράμματος.

Για παράδειγμα, ένας από τους κύριους στόχους του ελληνικού προγράμματος, ήταν να βελτιώσει η  χώρα τις εξαγωγικές της επιδόσεις μέσω της εσωτερικής υποτίμησης αλλάζοντας το οικονομικό της μοντέλο. Έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2014, που εξετάζει 39 εξαγωγικές χώρες σε 18 διαφορετικούς  τομείς, συμπεραίνει ότι η Ελλάδα παρόλο που ελέγχει το 16% της διεθνούς ναυτιλίας, υστερεί σημαντικά όσον αναφορά την ανταγωνιστικότητα.  Οι τομείς με τις χειρότερες επιδόσεις  είναι αυτοί του ηλεκτρολογικού και μηχανολογικού εξοπλισμού ενώ οι καλύτερες είναι στους τομείς του τουρισμού, των μεταφορών και της γεωργίας.  Η αδυναμία του κράτους και των θεσμών, εξηγεί μεγάλο μέρος της κακής επίδοσης των ελληνικών εξαγωγών.

Η έρευνα συμπεραίνει ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την βελτίωση του ελληνικού θεσμικού πλαισίου έτσι ώστε να συγκλίνει στα επίπεδα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα μπορούσαν να καλύψουν  ½ έως τα ¾ του χάσματος των ελληνικών εξαγωγών.  Ενώ η Ελλάδα έχει ήδη επιτύχει σημαντικές βελτιώσεις της ανταγωνιστικότητας του κόστους από την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και μετά, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να επικεντρωθούν στην αναμόρφωση των θεσμών και του κράτους ώστε να δώσουν μία νέα δυναμική ανάπτυξης των εξαγωγών στην Ελλάδα.

Χρήσιμοι σύνδεσμοι στις μελέτες της Ελληνικής Στατιστικής Aρχής

http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/General/greek_economy_28_12_2012.pdf
http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/General/greek_economy_24_12_2014.pdf