ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Πώς επηρέασε η κρίση τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα

Tης Μαριάννας Πλωμαρίτη

«Το νέο μνημόνιο θα έχει συνέπειες άνευ προηγούμενου και η αριστερά οφείλει να βρίσκεται εκεί», «το δίλημμα είναι αν η Ελλάδα θα έχει μετά τις εκλογές μία σταθερή και αξιόπιστη κυβέρνηση ή όχι», «η έλλειψη της πολιτικής κουλτούρας στην Ελλάδα μπορεί να φανεί και από την ανοχή στην διαφθορά», «να αφήσω τον κόσμο λίγο καλύτερο από όπως τον βρήκα»

Φράσεις γεμάτες νοήματα, τόσο για τους δέκτες αλλά και για τους πομπούς. Και φράσεις γεμάτες κρυμμένες προσδοκίες και θέληση για μία λύση, στο ένα και κύριο πρόβλημα της χώρας τα τελευταία χρόνια. Την κρίση.

Στην Ελλάδα του 2015, το να προσπαθεί κανείς να αναλύσει το πολιτικό σκηνικό, φαίνεται πρόκληση. Αλλά την ίδια στιγμή εύκολο. Και ανώφελο. Και δύσκολο. Σε μία κοινωνία με τόσο διαφοροποιημένο εκλογικό σώμα, με έντονη πολιτική κινητικότητα, με παράδοση στις δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά και έναν μπερδεμένο ιδεολογικό προσανατολισμό, το κλίμα λίγες μέρες πριν τις έκτες εκλογές τα τελευταία έξι χρόνια είναι βουβό.

Από το τέλος του 19ου αιώνα, δύο ήταν τα κόμματα που κατείχαν το περίπου 90% των εδρών. Ο δικομματισμός θα εδραιωθεί τότε, αλλά θα ισχυροποιηθεί και θα μορφοποιηθεί κατά την μεταπολιτευτική περίοδο. Το 1974 ιδρύονται τα δύο κόμματα που θα μονοπωλήσουν την πολιτική σκηνή μέχρι το 2011, το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία, ενώ το πελατειακό σύστημα που θα δημιουργηθεί, είναι αυτό που θα τα αυτοτροφοδοτεί για να βρίσκονται στην εξουσία. Οι κύριοι πολιτικοί χώροι στην Ελλάδα για πολλά χρόνια είναι δύο, ο σοσιαλιστικός και ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός ή κεντροδεξιά.

Το 2009 οι πολιτικές αλλαγές είναι έντονες και το πολιτικό σκηνικό θα αλλάξει ριζικά με κύριο παράδειγμα την συρρίκνωση του ΠΑΣΟΚ, το οποίο θα μετατοπιστεί προς τον οικονομικό φιλελευθερισμό, γεγονός αντιληπτό με την αποδοχή της λιγότερης κρατικής παρέμβασης, μέσω μέτρων όπως η αύξηση της συμμετοχής εργαζομένων στο ασφαλιστικό σύστημα, η απόσυρση του Κράτους από τη συμμετοχή στην ασφάλιση, η κατάργηση συλλογικών συμβάσεων κ.α.

Η τάση όμως αυτή δεν είναι ένα μεμονωμένο ελληνικό φαινόμενο, αλλά ευρωπαϊκό και παρασέρνει και άλλους σοσιαλιστές. Στη Πορτογαλία του José Sócrates έχουμε περικοπές ασφαλιστικών δαπανών, ενώ στην Ισπανία του José Luis Rodríguez Zapatero, την κατάργηση επιδόματος γεννήσεων, του κύριου κοινωνικού μέτρο της χώρας.

«Το ΠΑΣΟΚ  μετά το 2000 μετασχηματίστηκε σε ένα τυπικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Μετά την αρχή της κρίσης και μετά τη πρώτη συμφωνία οικονομικής βοήθειας, το όλο πολιτικό σύστημα κατέρρευσε, επειδή το παλιό πολιτικό σύστημα απαξιώθηκε» μας αναφέρει ο κ. Αριστείδης Χατζής, καθηγητής στο ΕΚΠΑ σε συνέντευξη που είχαμε μαζί του.

Μαζί με το παλιό σύστημα, απαξιώθηκε και ο ρόλος των κυρίαρχων κομμάτων ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στις διεκδικήσεις των πολιτών και τους πολιτικούς θεσμούς. «Τα πολιτικά κόμματα υπάρχουν για να αντιπροσωπεύουν διαφορετικά κοινωνικά συμφέροντα. Υπάρχουν διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, έτσι τα κόμματα πρέπει να υπάρχουν ώστε να τα αντιπροσωπεύουν» σχολιάζει ο Χρήστος Σταυρακάκης, πρώην μέλος του ΚΣ νεολαίας Σύριζα.

Περίπτερο στο κέντρο της Αθήνας

Μετά μνημόνιο εποχή και η αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό

Μετά την ψήφιση του πρώτου μνημονίου το 2010, τα μέτρα που πάρθηκαν είχαν άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. «Ο συνεχής καθημερινός αγώνας αντικατοπτρίζεται στην πολιτική σκηνή με την ξαφνική ανάδειξη αριστερών κομμάτων», μας λέει ο Δημήτρης Λουπέτης, πρώην μέλος του Σύριζα.

Και όχι μόνο. Αν πρέπει να επισημάνει κάποιος τα χαρακτηριστικά για την μετά πρώτου μνημονίου εποχή, αυτά είναι η «αλματώδης» ανάπτυξη και μετεξέλιξη του Σύριζα, η ανάδειξή του σε δεύτερο κόμμα και η κατακόρυφη άνοδος της Χρυσής Αυγής. Η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με την πολιτική μετατόπιση του ΠΑΣΟΚ , το οποίο και ήρθε σε διάσπαση με την κοινωνική του βάση, ανέδειξε πολλά κόμματα της αριστεράς, οι ψηφοφόροι μετακινήθηκαν, την ίδια στιγμή όμως που το εθνικιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής ενδυναμώθηκε. Από την άλλη, αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός πως το κλασσικό κέντρο – δεξιό κόμμα, η Νέα Δημοκρατία, μετακινήθηκε πιο δεξιά, προς νεοφιλελεύθερες θέσεις, τόσο στην οικονομία όσο και στη πολιτική και έχασε το μισό της εκλογικής του δύναμης. Η αριστερά έμεινε μέχρι το 2015, κατά του μνημονίου, μέχρι την πρόσφατη και μάλλον απρόσμενη για τους υποστηρικτές της, υπογραφή της συμφωνίας με τους δανειστές, τον Ιούλιο του 2015 ενώ λίγες εβδομάδες μετά, διασπάστηκε. Μέσα στο πολιτικό σκηνικό βέβαια εμφανίστηκαν και νέα κόμματα, όπως το Ποτάμι και η Λαϊκή Ενότητα.

Οι όροι

«Στην Ελλάδα πρέπει να είσαι προσεκτικός με τις κατηγορίες. Για παράδειγμα η Νέα Δημοκρατία είναι ένα συντηρητικό κόμμα με κάποια φιλελεύθερα στοιχεία. Φιλελεύθερο με την ευρωπαϊκή έννοια, όχι την Αμερικανική. Υπάρχον πολύ λίγα φιλελεύθερα κόμματα στην Ελλάδα και είναι ακόμη μικρά» αναφέρει ο κ. Χατζής. Μέχρι τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, το πολιτικό σκηνικό θα μπορούσε να διαχωριστεί σε μνημονιακό και αντί μνημονιακό χώρο. Μετά την πρόσφατη συμφωνία Σύριζα – ΑΝΕΛ της 12ης Ιουλίου, δεν υπάρχει τέτοια διάσπαση γιατί «σχεδόν όλοι υποστηρίζουν κάποιο πρόγραμμα οικονομικής στήριξης».

Θα μπορούσαν αυτές οι κατηγορίες, με τον τρόπο που είναι σήμερα διαμορφωμένες, να έχουν κάποια σύνδεση με τις ευρωπαϊκές;

«Σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης, που είναι το πιο ανεπτυγμένο μέρος του πλανήτη, σε κοινωνικό επίπεδο, τα κόμματα δε γίνεται να μη τα εξετάσουμε από την ταξική τους σκοπιά. Έτσι για παράδειγμα στην Γερμανία μπορούμε να βρούμε κόμματα που να εκφράζουν τα λαϊκά στρώματα. Νομίζω πως το die Linke κοιτάζει προς τα λαϊκά στρώματα και αυτά με τη σειρά τους αισθάνονται ότι αντιπροσωπεύονται. Στην Γαλλία το ίδιο, στην Αγγλία το ίδιο» μας λέει ο κ. Πανάγος Λίλης, μέλος της Λαϊκής ενότητας.

Προετοιμασίες λίγες μέρες πριν τις εκλογές

«Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής ένωσης υπάρχουν δύο επιλογές. Οι ευρωσκεπτικιστές και όλοι οι υπόλοιποι. Εντός της Ε.Ε. οι συνασπισμοί δεν έχουν πολλές διαφορές στη βάση τους. Η βάση της σκέψης τους είναι η ίδια αλλά αρχίζουν και διαφαίνονται διαφορές, όπως με τον Jean-Luc Mélenchon στη Γαλλία, το die Linke στη Γερμανία, το Podemos στην Ισπανία με τον Σύριζα στην Ελλάδα» , σχολιάζει ο Στέφανος Τσουλάκης, δημοσιογράφος.

«Η σωστή ερώτηση για να κατηγοριοποιήσουμε τα πολιτικά κόμματα είναι ποια κόμματα τάσσονται υπέρ και ποια κόμματα κατά των πολιτικών λιτότητας, είναι ένας σαφής διαχωρισμός. Και αυτός νομίζω είναι ο σαφής διαχωρισμός των πολιτικών κομμάτων και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δεν έχει σημασία εάν είσαι σοσιαλδημοκράτης ή συντηρητικός ή χριστιανοδημοκράτης, αλλά έχει σημασία με τι είδους πολιτικές επιλογές συμφωνείς», επισημαίνει ο Χρήστος Σταυρακάκης.

«Οι περισσότεροι Έλληνες ψηφίζουν περισσότερο με τη καρδιά τους, παρά με το μυαλό τους και είναι πολύ συναισθηματικοί, το παίρνουν προσωπικά. Ίσως είναι παράδοση του Νότου και ο κόσμος δεν αφιερώνει χρόνο ώστε να λάβει υπόψη σοβαρά οικονομικά επιχειρήματα» μας εξηγεί ο Κωνσταντίνος Κυρανάκης, πρόεδρος του YEPP, της νεολαίας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

Ένας σαφής διαχωρισμός πολιτικών χώρων στην Ελλάδα, δεν είναι εύκολο να γίνει. Αλλά αυτό ισχύει και με την σύγκριση των αντίστοιχων χώρων στην Ευρώπη. Και δε θα μπορούσε να γίνει, εάν δε γίνει πρώτα μία αναφορά στις ιστορικές ρίζες κάθε χώρας. Η ιστορία προσδιορίζει και τις έννοιες οπότε σε μία χώρα που πέρασε κατοχή και έναν σκληρό εμφύλιο, είναι έντονος ο διαχωρισμός Δεξιάς και Αριστεράς, την ίδια στιγμή που κατά καιρούς ακόμη και σήμερα, επανέρχονται εμφυλιοπολεμικά συνθήματα.

Το φαινόμενο Πολιτική Κουλτούρα

Αρκετό καιρό πριν τη κρίση, αλλά και εν μέσω αυτής, η ελληνική πολιτική κουλτούρα ξεκίνησε να μετασχηματίζεται και η πολιτική παιδεία, εάν υπήρξε, κατακερματίζεται. Το ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς που έχουμε για να μπορούμε να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας, οι παραδόσεις της Δύσης και τα πολιτικά πρότυπα, μας υπενθύμιζαν ότι η κύρια σχέση που έχουμε με την Δύση είναι η γεωγραφική. Η ελληνική κοινωνία πολιτών δεν μπορεί να συγκριθεί άμεσα με την ευρωπαϊκή. «Όλες οι εμπειρικές μελέτες την Ελλάδα δείχνουν ότι η συμμετοχή των Ελλήνων στην κοινωνία πολιτών είναι πολύ χαμηλή. Τα ποσοστά συμμετοχής σε εθελοντική εργασία και η φιλανθρωπία είναι ανάμεσα στα πιο χαμηλά της Ευρώπης. Το να βοηθάς αγνώστους, όχι τους μετανάστες, πάλι χαμηλά» μας λέει ο κ. Χατζής. Θα ήταν όμως άδικο να υποστηρίξουμε την απουσία της κοινωνίας πολιτών, την έλλειψη πολιτικής παιδείας και την έλλειψη πολιτικής κουλτούρας. Η πρώτη έρχεται στο προσκήνιο δυναμικά το 2010 αλλά δε παίρνει την κατάλληλη μορφή ώστε να λειτουργήσει υπέρ της ποιότητάς της δημοκρατίας, ενώ η πολιτική κουλτούρα, όπως αναφέρει ο  πολιτικός αναλυτής Andrew Heywood σε βιβλίο του, ως ο ψυχολογικός προσανατολισμός ενός λαού σε τομείς της πολιτικής, σίγουρα έχει επηρεαστεί από την κρίση.

Προεκλογική συγκέντρωση στην Ομόνοια

«Στην Ελλάδα μιλάμε πολύ για την πολιτική. Είναι κομμάτι της καθημερινότητας μας. Έτσι είναι κατά μία έννοια ανάγκη να πας στις εκλογές. Εάν δεν έχεις άλλη επιλογή να εκφράσεις τις απαιτήσεις σου, απλά πρέπει να πας εκεί που νομίζεις  ότι εκφράζονται. Εάν δεν έχεις άλλο εναλλακτικό τρόπο, τι θα έκανες;»
αναφέρει ο Άγγελος Αθανασόπουλος, δημοσιογράφος στην εφημερίδα Το Βήμα.

Ποιος στ’αλήθεια νοιάζεται;

Τα πολιτικά κόμματα, όπως και αντίστοιχα οι ομάδες πίεσης και τα κοινωνικά κινήματα, δε μπορούν να λειτουργήσουν σε απομόνωση. Ένα κοινό σημείο σε όλα τα αντιπροσωπευτικά συστήματα είναι η σχέση εξουσίας της κυβέρνησης με τον λαό και η επικράτηση της πλειοψηφικής πολιτικής βούλησης. Η κομματική ταύτιση, η προώθηση συμφερόντων και η συμμετοχή του εκλογέα σε κοινωνικές ομάδες θα μπορούσαν σε γενικές γραμμές να περιγράφουν την εκλογική συμπεριφορά. Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψη, είναι εφικτό να εξηγηθούν οι τάσεις και οι εκλογικές αποφάσεις που αντανακλούν τις όποιες κοινωνικές ή πολιτικές μεταβλητές. Έτσι εάν μπορούμε να συγκρίνουμε την εκλογική συμπεριφορά στην Γερμανία και στην Ελλάδα, θα βλέπαμε πως η ενασχόληση και η ενημέρωση για το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα είναι πιο έντονη ενώ η αποχή αρχίζει και αυξάνεται, κυρίως σε χώρες με σταθερό πολιτικό σκηνικό.

«Όπου βρεθείς, στο δρόμο, στο τρένο, στις πλατείες, θα συναντήσεις ανθρώπους να μιλάνε για την πολιτική και νομίζω αυτό γίνεται γιατί επηρεάζει άμεσα τη ζωή τους ό,τι συμβεί στο κοινοβούλιο και στην Ευρώπη», αναφέρει η Χρυσάνθη Μούρτη, φοιτήτρια της αρχιτεκτονικής. Στην Ελλάδα του 2015 όλοι ασχολούνται με την πολιτική. Και μιλάνε. Και παραμιλάνε…

photo credits: Μαριάννα Πλωμαρίτη