ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Αποδημητικά Μυαλά: Το Brain Drain και η Ανεργία των Νέων στην Ελλάδα

 

Του Νικήτα Διαμαντόπουλου

Ο καθένας γεννιέται βασιλιάς, οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν στην εξορία.

Όσκαρ Γουάιλντ

 

Απορρόφηση Εγκεφάλων

Brain Drain. Νοητικό στράγγισμα. Το φαινόμενο που ορίζεται ως η συνειδητή μετανάστευση ανθρώπων από τις πατρίδες τους σε άλλες χώρες, με σκοπό την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης (συνθήκες οικονομικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές).

Σύμφωνα με έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δημοσιεύθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2018, η ανεργία στους νέους 15-24 ετών για τον μήνα Ιούνιο ανέρχεται στο 39,1%. Αν το συγκρίνουμε με τα ποσοστά ανεργίας στο ίδιο ηλικιακό γκρουπ για τον Ιούνιο του 2013, βλέπουμε μείωση της ανεργίας κατά 20,1%: Κάτι που σημαίνει πως, σταδιακά, νέοι βρίσκουν περισσότερες δουλειές στην Ελλάδα, ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν και λιγότεροι νέοι για να αναζητήσουν εργασία στην χώρα τους. Ολοένα και περισσότεροι Έλληνες κάτω των 25 ετών επιλέγουν να μεταναστεύσουν για να αναζητήσουν καλύτερες ευκαιρίες ώστε να ανελιχθούν και να εξελιχθούν τόσο ακαδημαϊκά όσο και επαγγελματικά.

Βλέποντας τα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ για τους Έλληνες που μετανάστευσαν από το 2008 έως το 2016, σε κάθε χρονιά, διακρίνουμε πως τα μεγαλύτερα ποσοστά σημειώνονται στις ηλικίες 20 – 29, γεγονός που δείχνει πως τα νέα μυαλά της Ελλάδας στραγγίζονται και απορροφούνται συνεχώς. Ένα από τα μυαλά αυτά είναι και ο Ιωάννης Ξιωτίδης από την Αλεξανδρούπολη, ο οποίος έφυγε από την Ελλάδα στα 23 του για να αποκτήσει διδακτορικό πτυχίο στην φυσική από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ της Αγγλίας. Εδώ και πέντε χρόνια εργάζεται στο CERN της Ελβετίας, στο πρόγραμμα ΑΤΛΑΣ.

 

Αυτοεπιβαλλόμενες Εξορίες, Ενδεχόμενες Επιστροφές

«Δυστυχώς, μετά τις σπουδές μου εδώ, η επόμενη λογική επιλογή για εμένα ήταν να φύγω» δηλώνει μέσω Skype, ρουφώντας μια γουλιά καφέ στην (πρωινή σε σχέση με την Ελλάδα) Αγγλία. «Φυσικά, υπάρχουν στιγμές που το μετανιώνω, όταν μου λείπουν πολύ η οικογένεια και οι φίλοι μου – παραμένει ωστόσο μια απόφαση που με αφήνει χαρούμενο και ικανοποιημένο. Αν και, ναι, σκέφτομαι να επιστρέψω στην Ελλάδα, αν δημιουργηθούν συνθήκες ευνοϊκές προς τη δουλειά μου εκεί» συνεχίζει. «Δεν αισθάνομαι κάποια υποχρέωση απέναντι στην χώρα για να γυρίσω – αισθάνομαι υποχρέωση στους ανθρώπους που γνώρισα και ζουν εκεί. Αν αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι ήταν κάτοικοι της Βουλγαρίας ή της Τουρκίας, θα είχα την ίδια ανάγκη να προσφέρω και σε αυτούς», συμπληρώνει.

«Τι κάνω όταν νοσταλγώ; Παίρνω τηλέφωνο φίλους και γονείς. Βγαίνω σε κάποιο ελληνικό εστιατόριο ή τρώω ένα πιτόγυρο. Αν δεν δουλέψει ούτε το πιτόγυρο, τότε παίρνω το πρώτο αεροπλάνο και έρχομαι σπίτι χαμογελά αμέσως μετά. «Τουλάχιστον δύο ακόμα φίλοι σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό – και δεν είμαι κάποιος που θα πει πως η κατάσταση στην Ελλάδα είναι τόσο αποτρόπαια που κάθε νέος κάτω των 24 πρέπει να φύγει. Όχι, θεωρώ πως η Ελλάδα θα αναπτύξει τις κατάλληλες οικονομικές συνθήκες για να κρατήσει τους νέους της, το να βγεις όμως έξω, να έρθεις σε επαφή με τον διεθνοποιημένο τρόπο σκέψης, είναι μια απίστευτη εμπειρία».

Η κλήση τελειώνει με τον κ. Ξιωτίδη να ετοιμάζει πράγματα και βαλίτσες ξανά – αύριο πετάει για τη Γενεύη της Ελβετίας.

Μια διαφορετική περίπτωση είναι ο Νίκος Καμπασελέ, επίσης από την Αλεξανδρούπολη αλλά με καταγωγή από το Κονγκό. Ο Νίκος είναι 31 ετών, εργάζεται ως εικαστικός στο Κέντρο Ημέρας Ατόμων με Αναπηρία του Παιδικού Χωριού SOS της Θράκης. Πριν από 7 χρόνια αποφάσισε να κάνει μεταπτυχιακό στα κόμικ στην Εcole Européenne Supérieure de l’Image στην Ανγκουλέν της Γαλλίας.

«Γιατί επέστρεψα στην Ελλάδα; Πολλές φορές το αναρωτιέμαι και ο ίδιος» ακούμε την φωνή του να γελάει μέσα από το λάπτοπ. Ακόμα μια συνέντευξη εξ αποστάσεως. «Ίσως είναι επειδή ζήλευα: μου άρεσε η κατάσταση εκεί, είχα φίλους και έκανα κάτι που αγαπούσα και με γέμιζε, όμως συχνά σκεφτόμουν – γιατί δεν μπορεί να είναι έτσι και στην Ελλάδα; Γιατί δεν υπάρχουν ανάλογες σχολές ή φεστιβάλ κόμικ εδώ; Οπότε αποφάσισα να κάνω κάτι εδώ, να συμμετέχω στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής σκηνής στην χώρα αυτή», υπογραμμίζει αμέσως μετά. Στην αρχή, ο Νίκος σκεφτόταν πως θα μείνει εκεί, στη Γαλλία. Όσο περνούσε όμως ο καιρός, αντιλήφθηκε μέσω μικρών ενοχλήσεων (όπως τα αυστηρά ωράρια των φαγάδικων) μια κρυφή παραδοχή: ήταν μεγαλωμένος ως Έλληνας. Και ήθελε να γυρίσει πίσω.

«Ήμουν από τους λίγους που βρήκε δουλειά μόλις επέστρεψε – βλέπω πολλούς να δουλεύουν με την ίδια αμοιβή αλλά για εξαιρετικά πολλές ώρες παραπάνω καταλήγει», σημειώνοντας την εκμετάλλευση που λαμβάνει χώρα στον εργατικό τομέα της Ελλάδας.

Επιχειρηματικότητα στα χρόνια της ανεργίας

Στο κλίμα ανεργίας που έχει δημιουργήσει και ενισχύσει η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, η απόφαση να ξεκινήσεις δική σου επιχείρηση σίγουρα αποτελεί ένα ρίσκο. Ένα τέτοιο ρίσκο πήρε ο Χάρης Λαλάτσης, ο 37χρονος market analyst και ιδρυτής της Ierax Analytix στην Θεσσαλονίκη.

«Δεν συμφωνώ με πολλούς που λένε πως το να φύγεις είναι η καλύτερη λύση – το να μένεις με τρεις αγνώστους σε ένα μικροσκοπικό διαμέρισμα δεν μου ακούγεται και τόσο ιδανικό», δηλώνει εμφατικά. Στην αρχή αναλογιζόταν και ο ίδιος να μεταναστεύσει, το ρίσκο ωστόσο και η ήδη εδραιωμένη παρουσία της εταιρείας στην Ελλάδα τον αποθάρρυναν. «Μπορείς να βρεις εξαιρετικά καταρτισμένους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα – ένας data analyst στην Αγγλία για παράδειγμα μπορεί να κοστίσει έως και 3.500 ευρώ το μήνα – εδώ μπορεί να βρει κανείς και με λιγότερα από 650», σημειώνει ενδεικτικά.

Εργατικός τομέας και “Brain Drain”

Οι νέοι που παρατούν νωρίς το σχολείο, τα άτομα με χαμηλές τεχνικές δεξιότητες και όσοι προέρχονται από περιβάλλοντα που σχετίζονται με χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο: αυτό είναι το προφίλ των νέων άνεργων στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκο Παπαδάκη. «Ωστόσο πρέπει να θυμόμαστε πως το πρόβλημα αυτό αφορά τους πάντες – λίγο λιγότερο από ένας στους δύο νέους είναι άνεργοι στην Ελλάδα» συμπληρώνει, τονίζοντας πως πριν την κρίση, τα ποσοστά ανεργίας των νέων στην χώρα ήταν ελαφρώς πιο υψηλά σε σχέση με αυτό της Ευρώπης. Αν και δεν αγγίζει πλέον το ιστορικό ποσοστό του 60.5% που σημείωσε τον Φεβρουάριο του 2013, η ανεργία στους νέους παρόλα αυτά κατέχει ακόμα ισχυρή παρουσία. Ένας από τους κυριότερους λόγους, σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη, πέρα από τη γραφειοκρατία και τη φορολογία, είναι η αβεβαιότητα της αγοράς εργασίας. «Όσο περισσότερο καιρό μένει κάποιος άνεργος, τόσο πιο δύσκολο είναι για αυτόν να επιστρέψει στην αγορά εργασίας», συμπληρώνει.

Σχετικά με το brain drain, επιμένει: «Είναι πρόβλημα. Είναι. Αν και δεν υπάρχουν επίσημες έρευνες, περισσότεροι από 600.000 νέοι έφυγαν από την Ελλάδα κατά την περίοδο της κρίσης. Κυρίως άτομα υψηλά καταρτισμένα, με εξειδικευμένες γνώσεις, τα οποία είναι δύσκολο να πειστούν πως η επιστροφή είναι καλή ιδέα», ολοκληρώνει.

Διαφορετική θέση είχε ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης και επιχειρηματίας, Γιάννης Μπουτάρης.

«Δεν φοβάμαι το brain drain. Δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα επεσήμανε σε κλειστή συζήτηση με τα μέλη του 7ου Dialoggers. «Οι νέοι; Ας φύγουν και ας σπουδάσουν στην Γερμανία, την Αγγλία, τις ΗΠΑ – αυτό που κάναμε, και αυτό που κάνουμε ήδη, είναι να δημιουργούμε τις κατάλληλες συνθήκες  ώστε να επιστρέψουν εδώ», δήλωσε όταν ρωτήθηκε για την θέση της πόλης απέναντι στην ολοένα αυξανόμενη ροή νεαρών Ελλήνων που μεταναστεύουν. Ως παράδειγμα, ανέφερε την πρωτοβουλία του Ok!Thess που προσφέρει χώρο και ένα πρόγραμμα τεχνικής υποστήριξης σε ομάδες ανθρώπων με καινοτόμες ιδέες.

 

Brain Drain ή Brain Gain; 

Σε μια σύντομη ποσοτική έρευνα που οργανώθηκε στο πλαίσιο του 7ου Dialoggers στην Θεσσαλονίκη, συγκεντρώθηκαν οι αποκρίσεις 93 Ελλήνων κάτω των 35 σχετικά με την άποψή τους για το Brain Drain και την ανεργία στους νέους.

Από το δείγμα των 93 Ελλήνων, η συντριπτική πλειοψηφία (40) ήταν κάτοχοι πτυχίου ΑΕΙ και διέμεναν στην Θεσσαλονίκη (47), με λίγα παραδείγματα Ελλήνων σε πόλεις του εξωτερικού (Άμστερνταμ, Εδιμβούργο, Λονδίνο). Το δεύτερο μεγαλύτερο μέρος του δείγματος ήταν φοιτητές (36).

Αναφορικά με το Brain Drain, περίπου το ένα τρίτο των συμμετεχόντων δήλωσαν σχετικά εξοικειωμένοι με το φαινόμενο, ενισχύοντας έτσι την υπόθεση πως το θέμα εμφανίζεται στην επικαιρότητα της Ελλάδας εξαιρετικά συχνά. Επίσης, υπήρχε μια ομοιογενής αυξημένη συμφωνία στα ερωτήματα που τοποθετούν το brain drain ως πρόβλημα στην Ελλάδα, καθώς και σε αυτά που τονίζουν την αρνητική επίπτωσή του στην οικονομία της χώρας και υπογραμμίζουν την ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση από την ελληνική κυβέρνηση. Τα πορίσματα αυτά συμφωνούν με την αρνητική εικόνα (καθώς και την έντονη σύνδεση αποκλειστικά με οικονομικές επιπτώσεις) που κατέχει το brain drain σε ένα μεγάλο μέρος του νεαρού πληθυσμού της χώρας. Οι απόψεις διίστανται σχετικά με το κατά πόσο αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα.

Περνώντας στο κομμάτι της ανεργίας των νέων στην Ελλάδα, ενώ η πλειοψηφία θεωρεί πως αποτελεί μείζον πρόβλημα στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, υπάρχει μια έντονη διαφοροποίηση απόψεων σχετικά με το αν οι νεαροί επαγγελματίες θα πρέπει να αναζητήσουν μια εργασιακή θέση στην Ελλάδα ανεξάρτητα του πεδίου ειδίκευσής τους (23.7% κρατούν ουδέτερη στάση). Παρόμοια ασυμφωνία εμφανίζεται και στο ερώτημα αν οι νεαροί επαγγελματίες / πτυχιούχοι θα πρέπει να ακολουθήσουν την καριέρα τους, ακόμα και αν πρέπει να φύγουν από την χώρα διαμονής τους.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης πως ενώ περισσότερο από το ένα τρίτο πιστεύει πως οι νέοι στην Ελλάδα μεγαλώνουν πιστεύοντας πως σε βάθος χρόνου θα χρειαστεί να μεταναστεύσουν για να βρουν μια δουλειά που να τους ικανοποιεί, εμφανίζεται μια έντονη διαφοροποίηση σχετικά με το αν η Ελλάδα προετοιμάζει τους νέους της μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος ώστε να αναζητήσουν εργασιακές ευκαιρίες στο εξωτερικό. Ακόμα, η αντίληψη απουσίας της αξιοκρατίας στην Ελλάδα είναι που αντικατοπτρίζεται και στην άποψη των 2/3 των ερωτηθέντων και πως οι νέοι που φεύγουν από την χώρα σπανίως επιστρέφουν πίσω.

 

 

Η πόρτα

Εξορία. Εμπειρία. Προοπτική για εξέλιξη, συγκομιδή που καρπώνονται άλλες χώρες. To Brain Drain κουβαλά πολλές ετικέτες και ακόμα περισσότερους ορισμούς, είναι ωστόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανεργία των νέων σε μια Ελλάδα που αναρρώνει από την χειρότερη(;) περίοδο της οικονομικής κρίσης. Για πολλούς, το brain drain προτάσσει μπροστά τους μια πόρτα φορτωμένη με βαριές κλειδαριές.

Για άλλους, η πόρτα είναι ορθάνοιχτη. Αλλά είναι ορθάνοιχτη επειδή κατάφεραν να την ανοίξουν οι ίδιοι, με ματωμένα δάχτυλα τρυπημένα με σκλήθρες: μια πόρτα που κλειδώνει αυτόματα μόλις την διανύσουν. Δεν είναι άλλοι από τους χιλιάδες πλέον μετανάστες που εισέρχονται στην Ευρώπη βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους…

 

Μεθοδολογία της έρευνας

Η έρευνα για τη μελέτη του “Brain Drain and Youth Unemployment in Greece” που τελέστηκε στην Θεσσαλονίκη από τις 30 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 5 Οκτωβρίου 2018 έγινε στο πλαίσιο του 7ου Dialoggers για το ίδρυμα Konrad-Adenauer. Πέρα από τη βιβλιογραφική συλλογή δεδομένων, η έρευνα χωρίζεται σε ένα ποιοτικό και ένα ποσοτικό μέρος: στο ποιοτικό συγκαταλέγονται οι συνεντεύξεις με ειδικούς, καθηγητές και νέους Έλληνες που έφυγαν από την χώρα, ενώ στο ποσοτικό περιλαμβάνεται το ερωτηματολόγιο που φτάχτηκε με σκοπό να μετρήσει την άποψη των νέων για το φαινόμενο αυτό.

Η μορφή του ερωτηματολογίου ήταν μια ανασκευασμένη φόρμα του PEDQ (perceived ethnic discrimination questionnaire) και χρησιμοποιεί 7βάθμια κλίμακα τύπου Likert για να μετρήσει τις απόψεις των ερωτηθέντων (1 = Δεν συμφωνώ, 7 = Συμφωνώ). Ο πληθυσμός στον οποίο απευθυνόταν ήταν Έλληνες κάτω των 35 με διαμονή στη Δ. Μακεδονία και Θράκη. Χωριζόταν σε 3 ενότητες: “Ορίζοντας το Brain Drain”, “Ορίζοντας την Ανεργία στους Νέους” και “Brain Drain και Ανεργία στους Νέους”, με πέντε ερωτήσεις σε κάθε ενότητα. Να σημειωθεί εδώ πως χρησιμοποιήθηκε η “μέθοδος της χιονοστιβάδας” για να συλλεχθούν τα αποτελέσματα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

 

Φωτογραφία Εξωφύλλου:  Bruno Wolff on Unsplash