ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Μεταναστευτική και Προσφυγική κρίση: το τεστ των ευρωπαϊκών αξιών

Της Έφης Τσιλίγκου

Ελαιώνας 11.30 π.μ.

Ζέστη και σκόνη από τα εργοτάξια στην περιοχή. Η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κρέμεται από ένα σχοινί στη μέση του δρόμου για να υπενθυμίσει… τι;

Μια μεγάλη ευθεία που οδηγεί σε μια κλειστή σιδερένια πόρτα. Μετά τις συστάσεις ανοίγει και μας υποδέχονται οι υπεύθυνοι. Άνθρωποι πηγαινοέρχονται. Μεγάλος χώρος γεμάτος σειρές από κοντέινερ –οι «οικίσκοι». Ευθείες από «κουτιά». Ρουχαλάκια απλωμένα σε σχοινιά. Δεξιά ο χώρος του ιατρείου. Στο κέντρο ένα μεγάλο άνοιγμα όπου ξεχωρίζει μια μεγάλη τέντα, σαν μία τεράστια σκηνή γεμάτη ανθρώπους και κυρίως παιδιά. Ένα μικρό αγόρι σέρνει μια πλαστική μοτοσυκλέτα κάνοντας θόρυβο στα χαλίκια. Τα πιο πολλά παιδιά συγκεντρωμένα κάτω από την τέντα, παίζουν με μπάλες και κούκλες. Οι γυναίκες τριγύρω μιλούν και παρακολουθούν. Δύο αγόρια περίπου 5 και 3 ετών, αδέρφια, μας πλησιάζουν και κάθονται στο τραπέζι μαζί μας. Ο μεγάλος ζωγραφίζει… Ο μικρός μας δείχνει τη ζωγραφιά με ένα μεγάλο χαμόγελο που φωτίζεται όταν χαιρόμαστε με την εικόνα και δίνει ξανά το στυλό στον μεγάλο για να συνεχίσει. «Τι ζωγραφίζεις;» «Το καράβι που ήρθαμε…».

Πλατεία Βιτωρίας 9.00 το βράδυ

Τα παγκάκια γεμάτα. Κόσμος όλων των ηλικιών, όρθιοι, σε παρέες, άλλοι καθιστοί, άλλοι σε διαρκή κίνηση. Τα παιδιά παίζουν. Νεαροί σε ένα παγκάκι μιλούν χαλαρά. Είναι από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Πιο πέρα κάθεται μια νεαρή γυναίκα με μαντήλι δίπλα στον άντρα της. Με εκφραστικά μάτια, όμορφη, έχει δύο μικρά παιδιά δίπλα της που παίζουν, ο μικρός, ούτε 3, φυσά δυνατά μια σφυρίχτρα, θέλει να μας τραβήξει την προσοχή. Με χαμόγελο και συστολή μας λέει ότι είναι Αφγανή, 28 ετών ­­­­­­­­­που ζούσε στο Ιράν και θέλει να γίνει συγγραφέας για να πει την ιστορία της στον κόσμο. Συμφωνεί με προθυμία να μας μιλήσει και να φανεί όλη η οικογένειά της στην κάμερα. Θέλει να μιλήσει και ο λόγος της τρέχει, μιλά με πάθος. Μας λέει ότι πούλησαν το σπίτι και την περιουσία τους, και πλήρωσαν 3.200 δολάρια για όλη την οικογένεια στον διακινητή στην Τουρκία με σκοπό να έρθουν στην Ευρώπη για μια «καλύτερη ζωή». Είναι ήδη έξι μήνες στην Αθήνα και περιμένουν να εγκριθούν τα χαρτιά τους για να πάνε στη Γερμανία όπου βρίσκεται το τρίτο και μεγαλύτερο παιδί τους, για να γίνει η επανένωση. Στην Ελλάδα τους έχουν βοηθήσει αλλά έχουν μάθει ότι η Γερμανία μπορεί να τους στηρίξει δεδομένου ότι είναι πλούσιο κράτος.

«Στην Ελλάδα δεν κάνουν διακρίσεις. Όμως δεν καταλαβαίνετε την κατάσταση στο Αφγανιστάν. Δεν υπάρχει ασφάλεια. Αν είχατε τα παιδιά σας εκεί θα θέλατε κι εσείς να φύγετε. Συνεχώς γίνονται βομβαρδισμοί. Η γενιά μου σκοτώνεται. Με ανησυχεί τι γίνεται στη χώρα μου. Ποιος θα μου απαντήσει; Ο πρόεδρος της χώρας μου; Οι Ταλιμπάν;» μας λέει ο 19χρονος Ρέζα, από το Αφγανιστάν.

Προσφυγική κρίση

Στην Ευρώπη του 2015 το μεταναστευτικό συναντάει το προσφυγικό.

Τριάντα χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης Σένγκεν για ελεύθερα σύνορα στην Ευρώπη, η προσωρινή επαναφορά των συνοριακών ελέγχων στα σύνορα Γερμανίας-Αυστρίας, δύο μέρες πριν από την Έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των ευρωπαϊκών χωρών για την προσφυγική κρίση, μοιάζει μάλλον ειρωνική επέτειος.

Ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει την προσφυγική κρίση ως την χειρότερη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την ίδια στιγμή που το φαινόμενο έχει ενταθεί από το καλοκαίρι του 2014, ενώ μέσα στο 2015, ο αριθμός των αφίξεων έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Μέχρι τις αρχές του Σεπτέμβρη του 2015, περισσότεροι από 245.000 άνθρωποι έφτασαν στην Ελλάδα διά θαλάσσης, με κύρια σημεία εισόδου τις Λέσβο, Χίο, Κω, Λέρο και Σάμο, σύμφωνα με τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών.

«Η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη και οι ροές αυξάνονται καθημερινά και συνεχώς τους τελευταίους μήνες», μας λέει ο Γιάννης Θεμέλαρος, έπαρχος Καλύμνου, αριθμώντας τη ροή σε 400-700 άτομα που έρχονται και φεύγουν ανά 2 ημέρες –μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας ταυτοποίησης- «είναι μια κατάσταση που δεν προλαβαίνουμε να τη λύσουμε, όσοι πολλοί και να είναι οι εθελοντές».

Μας εξηγεί τις διαδικασίες των διακινητών, τα τεράστια χρηματικά κέρδη και μας περιγράφει την εικόνα που ακούμε καθημερινά. «Ξεκινούν από εκεί [σ.σ. από τα παράλια της Τουρκίας] με σκάφη που είναι άχρηστα. Εκεί εκμεταλλεύονται τους πρόσφυγες. Πουλάνε σκάφη για μία διαδρομή. Και όλοι οι υπόλοιποι εκμεταλλεύονται τη διαδικασία αυτή. Από σκάφη, ζωές, μηχανές σκαφών, οτιδήποτε μπορούν να βγάλουν λεφτά», καθώς ακόμη και οι μηχανές των κατεστραμμένων βαρκών γίνονται λεία από το κύκλωμα, τις αρπάζουν για να τις ξαναπουλήσουν.

Μάρτυρας του γεγονότος ο ίδιος, περιγράφει την ιστορία από την πρόσφατη τραγωδία με τη θαλαμηγό στο Φαρμακονήσι, «δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι από τη στιγμή που είναι στη διαδρομή από την Τουρκία προς το Φαρμακονήσι».

Το ερώτημα που θέτει επίμονα είναι «ας μας πουν ποιος ελέγχει τα σύνορα;», αναζητώντας λύσεις και καταδεικνύοντας την έλλειψη συντονισμένης επικοινωνίας μεταξύ των θεσμών: «Είμαι μόνος μου. Το Λιμενικό είναι σε συνεχή επαγρύπνηση, μέρα-νύχτα, με ένα σκάφος ή το πολύ δύο, γιατί ούτε και σκάφος μας δίνουν να περιπολεί και να ελέγχει τα σημεία. Τώρα έστειλαν κάποια άτομα στην Αστυνομία, μετά από εκκλήσεις δικές μου, της Περιφέρειας, του Δ/ντή της Αστυνομίας. Είναι εδώ αντιπρόσωποι της Ύπατης Αρμοστείας  του ΟΗΕ, της Frontex, της Πρώτης Υποδοχής. Όλοι αυτοί ασχολούνται με τη μετανάστευση, με τους πρόσφυγες.

Και συμπληρώνει, «το τελευταίο δίμηνο έχουν ασχοληθεί κάπως. Πριν υπήρχε ένα χάος. Πρέπει να βοηθήσει το κράτος ή η Ευρώπη ή οποιοιδήποτε είναι στο κομμάτι αυτό. Οι τοπικές κοινωνίες βοηθούν όσο μπορούν και ο ξένος κόσμος, οι τουρίστες.  Όταν πιάσουμε τη γραφειοκρατία της Ελλάδος, δεν μπορεί να γίνει ποτέ τίποτα. Ας μπουν άνθρωποι υπεύθυνοι. Λογικοί, σωστοί, να δώσουν λύσεις. Αυτό ζητάμε εμείς από εδώ πέρα».

Τι μεσολάβησε όμως για να φτάσουμε εδώ;

Ο πόλεμος στη Συρία διαρκεί ήδη πέντε χρόνια, με αποτέλεσμα την καταστροφή της χώρας και το τέλος της ελπίδας όσων έχουν καταφύγει προσωρινά στην Τουρκία με σκοπό την επιστροφή στην πατρίδα τους. Αυτό ώθησε στην αύξηση των ροών προσφύγων που προσεγγίζουν τα ελληνικά νησιά, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, οι οποίες είναι πολλές φορές πολλαπλάσιες του αριθμού των κατοίκων, όπως για το Αγαθονήσι, σύμφωνα με τον κ. Θεμέλαρο. Ενώ όπως επισημαίνει η Λώρα Παππά, μέλος του Δ.Σ. της ΜΚΟ Μετάδραση, «ακριβώς επειδή είναι προσφυγική κρίση, τα πράγματα αλλάζουν καθημερινά, να μην πω μέσα στη μέρα αλλάζουν». Κανείς σε Ευρώπη και Ελλάδα δεν μπορούσε να προβλέψει το μέγεθος των ροών και των συντονισμένων δράσεων που θα απαιτούνταν. Σχεδόν όλοι μιλούν για ασυνεννοησία των δομών και έλλειψη προετοιμασίας της Ελλάδας, σύμφωνα με τον Αντώνη Κλάψη, Συντονιστή Διεθνούς Συνεργασίας και Ερευνητικών Προγραμμάτων στο Ι.Δ. «Κωνσταντίνος Καραμανλής», και τον κ. Θεμέλαρο, με αποτέλεσμα να επικρατεί «χάος», όπως χαρακτήρισε την κατάσταση στη χώρα μας, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ.

Μέχρι πρόσφατα, η Γερμανία και η υπόλοιπη Ευρώπη δεν θεωρούσαν ότι το θέμα τους αφορά άμεσα, αλλά ότι επρόκειτο για αδυναμία διαχείρισης της κατάστασης από πλευράς της Ελλάδας, την οποία θεωρούσαν αποκλειστική υπεύθυνη ως «πύλη εισόδου της Ε.Ε.». Πρόσφατη όμως ήταν και η κατάρρευση του γερμανικού Συστήματος Ασύλου, μόλις πριν από μία εβδομάδα, όπως μας ενημέρωσε στις 17/09 η κα Ελένη Τάκου, διευθύντρια του Γραφείου της αναπληρώτριας υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής, στο ΥΠΕΣ, μετά την μαζική συσσώρευση προσφύγων στα σύνορα της χώρας, κατάρρευση που οδήγησε στην απόφαση για κλείσιμο των συνόρων. Αυτή η απόφαση και η απειλή για επερχόμενο σταδιακό κλείσιμο όλων των συνόρων, επιτάχυνε την προσπάθεια των προσφύγων να διαφύγουν.

Συνοψίζοντας τα αίτια για την έξαρση των μεταναστευτικών ροών το 2015, η κ. Τάκου ανέφερε ότι οι άνθρωποι βλέπουν ότι το πρόβλημα στη Συρία δεν λύνεται και άρα δεν υπάρχει λόγος πια διαμονής στις γείτονες χώρες (Τουρκία, Λίβανο), με την ελπίδα επιστροφής. Επίσης, δεν προβλέπεται νομοθετικά η πρόσβαση στην αγορά εργασίας της Τουρκίας, ενώ μειώθηκε μέσα στο 2015 κατά 40% το World Food Programm του ΟΗΕ στην Τουρκία, με επίπτωση στην ποιότητα διαβίωσης. Επιπλέον, επειδή η Ευρώπη βλέπει ότι πλέον ο κόσμος έρχεται στο έδαφός της, πιέζει την Τουρκία να τους κρατήσει και η τελευταία, για δικούς της γεωπολιτικούς λόγους, πιέζει να δημιουργηθεί μια ασφαλής ζώνη εντός της Συρίας, στην οποία θα επιστρέφεται ο πληθυσμός, με πιθανές ερμηνείες τις προθέσεις του Πρωθυπουργού Erdogan για το τι θέλει να κάνει στη Συρία με το Κουρδικό. Τέλος, ως πιθανός λόγος για τη μεγάλη έξαρση, μπορεί να θεωρηθεί και η εξαγγελία της Ουγγαρίας για τη δημιουργία φράχτη, αιτία πανικού και ελπίδα τελευταίας ευκαιρίας για πρόσβαση στην Ευρώπη.

 Η ευθύνη της Ελλάδας

Αναζητώντας τις ευθύνες της ελληνικής πλευράς, ο κ. Κλάψης αποδίδει την ένταση της προσφυγικής κρίσης στη χώρα, σε μια απουσία προετοιμασίας της ελληνικής κυβέρνησης τους τελευταίους  εφτά μήνες, σε έλλειψη ευθύνης και σχεδίου. «Η προηγούμενη κυβέρνηση ήταν ανεπαρκής.  Απόδειξη αποτελεί γι’ αυτό η υπόδειξη της Ύπατης Αρμοστείας στην Ελλάδα να αντιμετωπίσει το «χάος» της κατάστασης στα νησιά και το γεγονός ότι η Υπηρεσιακή Κυβέρνηση κατάφερε μέσα σε δέκα μόλις μέρες να επιταχύνει την καταγραφή και μετακίνηση των προσφύγων και να εκταμιεύσει τα απαραίτητα χρήματα για το σχέδιο δράσης».

Η κ. Τάκου, μας δίνει το χρονικό των κινήσεων της ελληνικής πλευράς, λέγοντας ότι οι διαπραγματεύσεις είχαν ξεκινήσει από το 2012-13, με σκοπό τη χάραξη της στρατηγικής και τον τρόπο διάρθρωσης των υπηρεσιών που θα διαχειρίζονταν το πολυετές χρηματοδοτικό πλαίσιο 2014-2020 των 470 εκ. ευρώ για το μεταναστευτικό. Ωστόσο, «υπήρχε ένα πλήρες πάγωμα από την προηγούμενη κυβέρνηση, το οποίο παρέλαβε μετά η επόμενη κυβέρνηση, οπότε, σε καμία περίπτωση δεν ήταν σε μια ωριμότητα η κατάσταση».  Συμπληρώνει ότι: «Το “αλλά” αυτής της ιστορίας είναι ότι κακώς στο δημόσιο λόγο συνδέεται η καθυστέρηση στον σχεδιασμό και την εκταμίευση με το θέμα της έξαρσης της μεταναστευτικής κρίσης, διότι το πολυετές αυτό χρηματοδοτικό αφορά τη στρατηγική της χώρας για τη μετανάστευση, το άσυλο, την ένταξη και την προστασία των συνόρων για τα επόμενα 7 χρόνια. Μιλάμε για ποσά τα οποία έχουν προσχεδιαστεί ως δράσεις λαμβάνοντας υπόψη την πραγματικότητα, -στην καλύτερη περίπτωση- ,του Μαρτίου του 2015 και σε καμία περίπτωση δεν θα επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση αυτή τη στιγμή, η οποία είναι μια έκτακτη συνθήκη. Φυσικά, αν είχαν εκταμιευθεί στην ώρα τους, οι δομές θα ήταν πιο έτοιμες και άρα το πρόβλημα δεν θα ήτανε τόσο οξυμένο γιατί θα υπήρχε μεγαλύτερη ετοιμότητα». Και καταλήγει: «Σε ό,τι αφορά τα αιτήματα της ελληνικής πλευράς για έκτακτη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χρηματοδότηση πρέπει να έχει χαρακτήρα έκτακτο. Δυστυχώς, έχει ένα χαρακτήρα τόσο γραφειοκρατικό, που στην ουσία θα έπρεπε να μπορείς να προβλέψεις την κατάσταση των ροών τέσσερις μήνες πριν, το οποίο είναι αδύνατον γιατί δεν έχει αυτό τον χαρακτήρα η ροή».

Ποιες συνθήκες επικρατούν – διαχείριση της κρίσης στην Ελλάδα

Όπως προκύπτει από την επιστολή που έστειλε (14/09) ο Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης Αντώνης Μανιτάκης, στον Επίτροπο Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων Δημήτρη Αβραμόπουλο, η Υπηρεσιακή Ελληνική Κυβέρνηση, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, πέτυχε την πιο κρίσιμη στιγμή και μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες να ανταποκριθεί στα αιτήματα του Eπιτρόπου, προκειμένου να δρομολογηθούν οι διαδικασίες για την άμεση εκταμίευση ευρωπαϊκών πόρων για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης. Σύμφωνα με δελτίο τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (15/09) «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε σήμερα ότι έλαβε από τον Υπουργό Εσωτερικών όλα τα απαραίτητα έγγραφα σχετικά με τη σύσταση της ρυθμιστικής Αρχής που θα διαχειριστεί τα χρήματα που θα προέλθουν από την Ε.Ε. για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού. Η Επιτροπή εξετάζει τα έγγραφα αυτά με τη διαδικασία του κατεπείγοντως, ούτως ώστε να αποδεσμευτούν άμεσα τα πρώτα 30 εκ. ευρώ, η πρώτη δόση από τα συνολικά 450 εκ. ευρώ του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης που έχει λαμβάνειν η Ελλάδα για τη διαχείριση του μεταναστευτικού». Ο  κ. Μανιτάκης στο περιεχόμενο της επιστολής (14/09) γνωστοποιεί ότι τηρήθηκαν όλες οι προϋποθέσεις και περιγράφει αναλυτικά τις δράσεις των ελληνικών αρχών:

1. Πιστοποίηση της Διαχειριστικής Αρχής (Άμεση Σύσταση) και εκταμίευση της πρώτης δόσης των 30 εκ. ευρώ
2. Υποβολή αιτημάτων για την έκτακτη χρηματοδότηση 11 εκ. ευρώ
3. Οδικός Χάρτης για το Άσυλο (1^η υποδοχή, μετεγκατάσταση και επιστροφή)
4. Άμεση Λειτουργία των Hotspots
5. Σχέδιο Δράσης για Αντιμετώπιση δυσμενών συνεπειών στην Οικονομία (κυρίως σε όμορα στην Τουρκία νησιά)

Στην ίδια επιστολή, ο Υπηρεσιακός Υπουργός Εσωτερικών ζητά από την Ε.Ε. να δράσει με τη σειρά της: «O κρατικός μηχανισμός λειτούργησε άμεσα επιδεικνύοντας επιχειρησιακή ικανότητα. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, σε συνεργασία με την Αστυνομία αλλά και το Λιμενικό, καθώς και με τη συνδρομή της Πυροσβεστικής αλλά και την υποστήριξη του Στρατού, καταφέραμε να ελέγξουμε και να ρυθμίσουμε μια δύσκολη και μαζική ροή 29.000 μεταναστών και προσφύγων σε 10 ημέρες, σε ένα κλίμα ανθρωπισμού και αλληλεγγύης, χωρίς φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού. Σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας η βοήθεια, τεχνική και οικονομική, συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία». Και συμπλήρωσε ότι «η Ελλάδα ως μέλος της Ε.Ε. έκανε ό,τι μπορούσε με τις δικές της δυνάμεις στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών. Πιστεύω ότι τώρα η Ευρώπη, αναγνωρίζοντας τις προσπάθειες που κάναμε, θα ανταποκριθεί και θα συνδράμει στο έργο ώστε να το αντιμετωπίσουμε σε συνεργασία με την Ε.Ε. Είναι ένα τεράστιο ζήτημα που μόνοι μας δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε».

Αναλυτικότερα, το σχέδιο της Ελλάδας περιλαμβάνει τη λειτουργία κέντρων πρώτης υποδοχής, ταυτοποίησης, διαλογής και επιστροφής στα πέντε νησιά του ΒΑ Αιγαίου, σημεία εισόδου, που παρατηρείται η μεγαλύτερη εισροή (ΦΑΣΗ 1) και ενός Hotspot στον Πειραιά (ΦΑΣΗ 2), που είναι το κέντρο λήψης αποφάσεων και περαιτέρω νομικής διαχείρισης. Σύμφωνα με το δελτίο τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (15/09), στα κέντρα καταγραφής μεταναστών (hotspots) πρόκειται να μεταβεί προσωπικό από τη Europol, τη Frontex και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου (ΕΥΥΑ) προκειμένου να βοηθήσουν τις Αρχές να διεξάγουν γρήγορα δράσεις εντοπισμού, καταγραφής και λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων εισερχόμενων μεταναστών. Οι αιτούντες άσυλο θα διοχετεύονται αμέσως σε μια διαδικασία χορήγησης ασύλου, όπου οι ομάδες στήριξης της ΕΥΥΑ θα συμβάλουν στη διεκπεραίωση υποθέσεων ασύλου το συντομότερο δυνατόν. Για εκείνους οι οποίοι δεν χρήζουν προστασίας, η Frontex θα βοηθά τα κράτη-μέλη, συντονίζοντας την επιστροφή των παράτυπων μεταναστών στις χώρες τους. Η Europol θα βοηθά στις έρευνες για την εξάρθρωση των δικτύων εμπορίας και παράτυπης διακίνησης ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα, στη Λέσβο, τη Ρόδο, την Κω, τη Σάμο και τη Χίο θα πραγματοποιείται η  ταυτοποίηση (ΦΑΣΗ 1). Εκεί οι πρόσφυγες από τη Συρία θα καταγράφονται με διαδικασίες fast track (σε 6 ώρες) και θα λαμβάνουν τα απαραίτητα έγγραφα όπου τους αναγνωρίζεται το καθεστώς προστασίας. Οι λοιποί μετανάστες, επίσης θα καταγράφονται και θα παίρνουν προσωρινή άδεια παραμονής για 3-6 μήνες, όπως προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο. Ωστόσο, το ζήτημα που απασχολεί τα περισσότερα κράτη μέλη, είναι αν οι μετανάστες θα συνεχίζουν παράνομα τη μετεγκατάστασή τους σε άλλες χώρες.

Συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών

Τον Αύγουστο του 2015, λειτούργησε για πρώτη φορά ο ανοιχτός ξενώνας φιλοξενίας μεταναστών στον Ελαιώνα, τον οποίο και επισκεφτήκαμε. «Πρόκειται για πρότυπο χώρο, ακριβώς επειδή οι αιτούντες άσυλο ζουν ελεύθερα εκεί -ενώ ως τώρα είχαμε συνηθίσει σε πολιτικές κράτησης -, βρίσκονται εκεί με τη δική τους θέληση και καλύπτουν τις ανάγκες τους», μας είπε η υπεύθυνη της δομής Ανθή Καραγγελή. Λειτουργεί μόλις ένα μήνα, έπειτα από σχεδιασμό του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και με την παροχή του οικοπέδου από τον δήμο Αθηναίων και τη σύμπραξη στων υπουργείων Υγείας και Εργασίας στην υλοποίησή του. Προσφέρει παροχές ύπνου, σίτισης, περίθαλψης από το ΚΕΕΛΠΝΟ, ψυχολογικής υποστήριξης και κοινωνικού λειτουργού ενώ υπάρχει και διαμορφωμένος χώρος ειδικά για παιδότοπο. Έχει χωρητικότητα 700 περίπου ατόμων (90 οικίσκοι των 8 ατόμων) ενώ στις εγκαταστάσεις υπάρχει σταθερή ενημέρωση από κλιμάκια της Ύπατης Αρμοστείας (νομική κάλυψη), της Υπηρεσίας Ασύλου, βοήθεια σε ό,τι αφορά την οικογενειακή επανένωση, διερμηνείας κ.α.

 

Η κ. Καραγγελή σημειώνει ότι «χωρίς την αλληλεγγύη που έχει δείξει ο κόσμος θα ήταν πολύ δύσκολο να υπάρχει ένα τόσο πετυχημένο αποτέλεσμα». Παρατηρεί ότι «αλλάζει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους αυτούς. Η ελληνική κοινωνία στέκεται αλληλέγγυα στους μετανάστες, αντίθετα σε κάθε πολιτική φόβου που μπορεί να είχε επικρατήσει μέχρι σήμερα.» Και καταλήγει ως προς το θέμα της διαχείρισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο: «Οι άνθρωποι αυτοί έρχονται στην Ελλάδα, σε ευρωπαϊκό έδαφος. Δεν θεωρώ ότι η πολιτική του χτίζω τοίχους θα επιφέρει λύσεις. Δοκιμάστηκε και στην Ελλάδα και έχει αποτύχει. Το παράδειγμα των ανοιχτών χώρων και του σεβασμού είναι αυτό που θα μπορέσει να δώσει λύση. Το προσφυγικό είναι ευρωπαϊκή υπόθεση.»

 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι από την πρώτη στιγμή, η Κοινωνία των Πολιτών ανέλαβε το ρόλο της στην επίδειξη αλληλεγγύης με ενεργό τρόπο, είτε ως μεμονωμένα άτομα είτε ως οργανώσεις. Η κ. Παππά, ιδρυτικό μέλος της Οργάνωσης της Κοινωνίας των Πολιτών (ΜΚΟ) Μετάδραση, μας επισημαίνει ότι το κράτος μόνο του, δεν είναι έτοιμο για να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση και η συμβολή των ΜΚΟ είναι πολύ σημαντική. Με ενέργειες που διαρκώς εμπλουτίζονται, η έμφαση δίνεται στην παροχή διερμηνείας που θεωρείται το πρώτο εργαλείο στην επικοινωνία, την ασφάλεια των προσφύγων και στη συνοδεία ασυνόδευτων ανηλίκων. Τα κλιμάκια της βρίσκονται σε όλα τα σημεία όπου υπάρχει άφιξη προσφύγων καθώς και στον Ελαιώνα, όπου εργάζονται με αυτοθυσία σχεδόν ολόκληρα 24ωρα. Η κ. Παππά διαπιστώνει ότι η προσφυγική κρίση βγάζει στην επιφάνεια προβλήματα της Ευρώπης, όπως την έλλειψη αλληλεγγύης και δεν λαμβάνει υπόψη της ότι οι κοινωνίες πλέον είναι πολυπολιτισμικές. Τονίζει: «Ταλαιπωρούνται χιλιάδες άνθρωποι σε μια παράλογη οδύσσεια. Δεν είναι η στιγμή να πούμε γιατί η Ελλάδα δεν έχει δομές. Σε σχέση με το μέγεθος της κρίσης, η ελληνική κοινωνία είναι παράδειγμα προς μίμηση ως προς την αλληλεγγύη. Πρέπει όλες οι χώρες να αποφασίσουν τι θα κάνουν. Ή άσπρο ή μαύρο. Ή βοηθάμε ανάλογα με τη δυνατότητα κάθε χώρας ή κλείνουμε τα σύνορα, δεν σεβόμαστε τις διεθνείς συμβάσεις και τις αξίες στις οποίες οικοδομήθηκε η Ευρώπη».

 

 

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Έπαρχου κ. Θεμέλαρου, της κας Παππά, της κας Καραγγελή, αλλά και όλων των φορέων, επίσημων και μη, δεν υπάρχουν ουσιαστικές ή έντονες αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας εναντίον των μεταναστών, παρά μόνο μεμονωμένα περιστατικά στα νησιά ή στις αρχές των ροών. Αποδεικνύεται εμπράκτως, ότι η Κοινωνία των Πολιτών είναι έτοιμη να δράσει και να συμβάλει αλληλέγγυα με τους πρόσφυγες.

Την ίδια ώρα στην υπόλοιπη Ευρώπη

Τι γίνεται όμως σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Η πρόσφατη συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου, των Υπουργών Εσωτερικών της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες για το προσφυγικό ζήτημα και την αντιμετώπισή του, οδηγήθηκε σε αδιέξοδο, αφού η στήριξη που θεωρούσε δεδομένη η Angela Merkel από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, δεν ήρθε ποτέ. Σύμφωνα με πληροφορίες, η συνεδρίαση ήταν θυελλώδης. Οι λεγόμενες χώρες της ομάδας του Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχική Δημοκρατία και Σλοβακία) είχαν συνασπιστεί με τη σκληρή γραμμή της Γερμανίας σε ό,τι αφορά την ελληνική κρίση χρέους, αλλά για το προσφυγικό αποφάσισαν να μην ευθυγραμμιστούν με τη Γερμανίδα Καγκελάριο. Αυτό ήταν κάτι που η Γερμανία δεν περίμενε και πλέον αρκετά προβληματισμένη, μένει με μοναδικούς συμμάχους τη Γαλλία και την Αυστρία, η οποία όμως έχει δηλώσει δια στόματος του Καγκελαρίου της Werner Faymann ότι «η υπομονή έχει και τα όριά της».

Η Γερμανία είχε επαναπαυθεί στο ότι η Τουρκία θα συνέχιζε να κρατά τους πρόσφυγες στους καταυλισμούς, η Ελλάδα ούτως ή άλλως ήταν στη «μπούκα του κανονιού» λόγω χρέους και η Ιταλία, μέχρι τώρα διαμαρτυρόταν ελεγχόμενα. Ειδικά στην περίπτωση της τελευταίας, είχε αποφασιστεί ότι τα θαλάσσια σύνορά της, που είναι και εξωτερικά σύνορα της Ένωσης, θα διαφυλαχθούν με αποστολή πλοίων στα παράλια της Λιβύης για να ανακοπεί το κύμα προσφύγων. Η στρατιωτική επέμβαση για να σταματήσει η «μπίζνα» των διακινητών μιλούσε μόνο για εκείνη την πλευρά της Μεσογείου. Οι ροές όμως δεν μένουν πια στην Τουρκία και πιέζουν πλέον στα ελληνικά παράλια και προς το εσωτερικό της Ευρώπης. Έτσι, δεν είναι πλέον «ελληνικό» πρόβλημα η φύλαξη των συνόρων και η διαχείριση των ροών. Όπως μας εξηγεί η κα Τάκου, «Ήδη το ‘Δουβλίνο’ είχε κακοφορμίσει. Από εκεί εξαρχής έρχεται μια λογική ότι έχω κάποια front line member states (κράτη-μέλη πρώτης γραμμής/υποδοχής) τα οποία ΄’τρώνε” την πίεση. Όσο αυτή η πίεση ήταν οικονομικής μετανάστευσης και λίγων προσφύγων, σου έλεγαν ”γύρισε τους πίσω”, παρότι δεν υπήρχε συνεργασία με τις πρεσβείες. Η Ε.Ε. τους είχε παρατήσει στην Ελλάδα, στην Ιταλία και την Ισπανία, γιατί τότε ήταν και η Ισπανία που είχε ροές, και μας έλεγε κάνετε οτιδήποτε μπορείτε και καταλαβαίνετε. Τώρα όμως το κύμα είναι πολύ μεγάλο και είναι ‘προσφυγικό’ που σημαίνει ότι έχει αλλάξει και η κοινή γνώμη μιας και βλέπει και παιδάκια, μωρά να διασχίζουν τα σύνορα και να έρχονται από πόλεμο». Επομένως δεν μπορούν να το αγνοήσουν ούτε να το αφήσουν στην ελληνική πλευρά να το διαχειριστεί μόνη της.

Η Ουγγαρία προσφάτως ενεργοποίησε τον Μηχανισμό έκτακτης ανάγκης (EU Civil Protection Mechanism) και αποφάσισε την κατασκευή φράχτη και στα σύνορά της με την Κροατία. Ένας φράχτης που επεκτείνεται προς τη Ρουμανία. Οι Ούγγροι από τον Μηχανισμό κατάφεραν να συγκεντρώσουν 10,000 κουβέρτες, 100 σκηνές και μια ιδιαίτερη προσφορά από την Αγγλία, σκηνές με θέρμανση σε πολύ καλή τιμή. Ωστόσο, η Ελλάδα κοιτά πρωτίστως θεσμικά τους άλλους Μηχανισμούς στήριξης, σε επίπεδο στελέχωσης με ανθρώπινο δυναμικό και οικονομικής βοήθειας και όχι το Μηχανισμό έκτακτης ανάγκης, δηλαδή την ενεργοποίηση ενός μηχανισμού μόνο για είδη πρώτης ανάγκης.

Το συμπέρασμα από τις μέχρι αυτή τη στιγμή συναντήσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων είναι ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε απόλυτη σύγχυση σχετικά με το προσφυγικό. Ακόμα, δεν έχει αποφασιστεί ποια θα είναι η συμμετοχή της Frontex και σε τι επίπεδο για τη διαφύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Δεν είναι βέβαιη ούτε καν η εμπλοκή της στο επίπεδο της «διαλογής» στα Hotspots. Το θέμα είναι ότι ούτε η Ελλάδα -ούτε καμία άλλη χώρα- προτίθεται να δεχθεί Κέντρα Κράτησης Μεταναστών, τηρώντας τις διεθνείς συμβάσεις, όπως προκύπτει και από την επιστολή του κ. Μανιτάκη για το σχέδιο δράσης της ελληνικής κυβέρνησης. Όπως μας αποκαλύπτει η κ. Τάκου, «Αν και δεν πρόκειται να το παραδεχτεί, η Ε.Ε. αυτή τη στιγμή γυρνά προς την Τουρκία και στον Λίβανο και τους λέει “τι θέλετε για να τους κρατήσετε” –και η Ελλάδα να γίνει κάτι ανάμεσα σε Τουρκία και Ευρώπη, δηλαδή να είμαστε και ευρωπαϊκή χώρα για να ισχύει η Σένγκεν και τα Δουβλίνα κ.λπ., αλλά να μην είμαστε κι ακριβώς, να έχουμε και 200.000 άτομα σε camps στην Ελλάδα. Δηλαδή, και γιατί να το κάνει αυτό η κυβέρνηση. Η μόνη λύση αυτή τη στιγμή είναι ασφαλής δίοδος για τους πρόσφυγες. Και πρέπει να αποφασίσει, θα το κάνει συντεταγμένα ή ασύντακτα.»

Συμπεράσματα – Λύσεις – Προβλέψεις

«Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχει κλειστεί στον γυάλινο πύργο του στις Βρυξέλλες», καταλήγει η κ. Τάκου του ΥΠΕΣ. Με αφορμή την πρόσφατη Σύνοδο των 28, διαπιστώνει κανείς ότι είναι ανούσιο να συζητείται η μετεγκατάσταση 8.000 ατόμων τον χρόνο (ή 32.000 σύμφωνα με την πρόταση ‘Juncker’), όταν από τα σύνορά μας έχουν περάσει πάνω από 300.000. «Και με τις υπόλοιπες 250.000 τι θα γίνει;», ρωτά. Προβλέποντας ακόμη ότι «η Ευρώπη θα το πληρώσει ακριβά αυτό που κάνει», γιατί δεν θα μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση κάποια στιγμή. Ήδη η μη συμφωνία στη Σύνοδο και η απώλεια συμμάχων, δείχνει τα πρώτα δείγματα ότι δεν υπάρχει ομόνοια μεταξύ των δυνάμεων, -παρόμοια με την απαιτητική πολιτική που επέβαλλαν ως τώρα στην Ελλάδα στο οικονομικό επίπεδο-, όσον αφορά το μεταναστευτικό. Τα συμφέροντα της Γερμανίας στο μεταναστευτικό βρίσκονται πλέον σε πλήρη στοίχιση με της Ελλάδας και η Γερμανία φαίνεται να μαλακώνει τη στάση της: αίφνης, στο τέλος του καλοκαιριού του 2015, έχουμε τη γερμανική πρωτοβουλία για άρση του Δουβλίνου, συνοδευόμενη από την προοπτική μιας αναλογικής κατανομής των προσφύγων στην Ε.Ε. και μια πρωτοφανή για συντηρητική κυβέρνηση καμπάνια υποδοχής των προσφύγων. Από την άλλη, η πολιτική αλληλεγγύης δεν φαίνεται να υπάρχει με την σκληρή στάση του Βίζεγκραντ, καίτοι το Δουβλίνο ΙΙ έχει ανασταλεί.

Πλέον, το ζήτημα δεν είναι απλά το ‘μεταναστευτικό’ αλλά είναι και προσφυγικό, με την κοινή γνώμη να έχει αλλάξει στάση προς μία πολιτική αλληλεγγύης και προστασίας των μετακινούμενων πληθυσμών. Η Κοινωνία των Πολιτών δρα και συμμετέχει ενεργά στο πρόβλημα. Οι πολιτικοί φαίνεται να μην έχουν αντιληφθεί έγκαιρα το κατεπείγον της κατάστασης. Η λύση αρχικά είναι μία ασφαλής δίοδος. Πέρα από την ανθρωπιστική προσέγγιση χρειάζεται και συναίσθηση της πραγματικότητας γιατί «ένας άνθρωπος που έχει φύγει για να γλυτώσει από τον ISIS, δεν του λέει τίποτα το να περπατήσει άλλα 100 χιλιόμετρα. Θα φύγει», λέει η κ. Τάκου.

Έχει σημασία να αντιληφθούν σε συνθήκες συνεργασίας όλοι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί αρχηγοί ότι το ζήτημα είναι ευρωπαϊκό και από κοινού να προσπαθήσουν για την αντιμετώπισή του, υιοθετώντας τα διδάγματα από την περιχαράκωση του ‘εθνικού’ στην πρόσφατη ιστορία.