ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Ευρωπαϊκή Δημόσια Σφαίρα: Ευσεβής πόθος ή πραγματικότητα;

Γράφει η Τόνι Αραβαντινού

Αν οι ευρωπαϊκές κρίσεις των τελευταίων ετών έχουν αποδείξει κάτι, είναι ότι υπάρχει επικοινωνιακό κενό μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών, των Ευρωπαίων πολιτών και των μέσων ενημέρωσης. Ερωτήματα όπως το πόσο πραγματικά γνωρίζουμε πρακτικά ζητήματα λήψης αποφάσεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, πώς η άγνοια μας επηρεάζει και πώς γίνεται σε μία Ένωση που δρα με κοινές πολιτικές και νομοθεσία, να μην υπάρχει μια κοινή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, φαίνεται σπάνια να μας ανησυχούν. Μέχρι να έρθει η επόμενη κρίση…

“Η διαμόρφωση  μίας κοινής Ευρωπαϊκής Δημόσιας Σφαίρας συνεχίζει να πλανάται σε ένα φανταστικό κόσμο χωρίς πρακτική ουσία”, λέει ο Μάνος Παπάζογλου, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών, του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Παν. Πελοποννήσου. Υποστηρίζει ότι, αν και οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί δεσμεύονται να υπηρετούν το ευρωπαϊκό κοινό, αντιθέτως, οι περισσότερες εθνικές κυβερνήσεις, θεωρούν ότι πρέπει να εστιάσουν στο εθνικό τους κοινό. Τα κράτη αντιστέκονται σε οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής οργάνωσης ή ταυτοποίησης που ξεπερνάει τα εθνικά τους σύνορα και έτσι οι περισσότεροι πολίτες συνεχίζουν να προσδιορίζουν τους εαυτούς τους μέσω της εθνικής τους κουλτούρας, συνεχίζουν να ακολουθούν τις εθνικές/τοπικές πολιτικές και ανατρέχουν στα εθνικά τους μέσα ενημέρωσης.

Σύμφωνα με την έρευνα “An Overview of Research on the European Public Sphere”, που πραγματοποιήθηκε από το Eurosphere, μια κοινοπραξία μεταξύ 17 ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων και δημοσιεύτηκε το 2009, όταν φούντωνε η ελληνική οικονομική κρίση, τα μέσα ενημέρωσης, είναι ένας από τους πυλώνες  για την ανάπτυξη μίας κοινής ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας και της προώθησης της ευρωπαϊκής ταυτότητας, της προώθησης της αίσθησης του “ανήκειν”.

Πρακτικά όμως, πώς είναι δυνατόν σε μία Ευρώπη διαφορετικών εθνών, γλωσσών, με πολιτισμικές διαφορές και ποικιλία, να υπάρχει ένα μέσο ενημέρωσης που θα ανταποκρίνεται σε όλους; Υπάρχουν διεθνικά θέματα που θα κερδίζουν επί μακρόν το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων πολιτών;

Αυτή τη στιγμή, τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης που καλύπτουν σταθερά μία θεματολογία απ’ όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι λίγα (Euronews, EurActiv, Politico, cafebabel), ενώ προσαρμόζουν τις ειδήσεις με βάση τα κράτη στα οποία θέλουν να έχουν παρουσία, αλλάζοντας την οπτική τους και τη γλώσσα των ειδήσεων με βάση το εκάστοτε κοινό που θέλουν να προσελκύσουν . Για παράδειγμα, μία είδηση που είναι γραμμένη στα γαλλικά, έχει ως κύριους αποδέκτες γαλλόφωνες χώρες και τους πολίτες τους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τα τεκταινόμενα με βάση την εθνική οπτική τους. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι στην προσπάθεια τους να κάνουν μια είδηση ενδιαφέρουσα, προσαρμόζουν την οπτική με την οποία καλύπτουν ένα θέμα με βάση το κοινό στο οποίο ανταποκρίνονται, καθώς οι λεπτομέρειες και ιδιαιτερότητες μίας είδησης  που μπορεί να φαίνονται απόλυτα κατανοητά για τον πολίτη μίας χώρας, για τον πολίτη μίας άλλης χώρας μπορεί να χρειάζονται περαιτέρω εξήγηση. Αυτό που είναι προφανές για τον ένα, να είναι περίεργο για τον άλλο.

Ενδεχομένως, η λύση σε αυτό, να μην είναι ο πολλαπλασιασμός των Ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης, αλλά ο εξευρωπαϊσμός των υπάρχοντων εθνικών μέσων ενημέρωσης. Ίσως θα έπρεπε τα ίδια τα εθνικά μέσα να αρχίσουν να καλύπτουν τις ειδήσεις λαμβάνοντας υπόψη, την ευρύτερη ευρωπαϊκή οπτική τους και να μην εστιάζουν στο εθνικό τους κοινό.

Ο Quentin Aries, δημοσιογράφος του Politicο, ένα μέσο ενημέρωσης με έδρα τις Βρυξέλλες, που αποτελεί κοινοπραξία του αμερικανικού δημοσιογραφικού οργανισμού Politico και του γερμανικού εκδοτικού κολοσσού Axel Springer, πιστεύει ότι η έννοια της ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας δεν υπάρχει. “H ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα είναι μόνο μία ιδέα, οι αναγνώστες μας είναι “πολύ” εθνικοί. Αν θέλεις να διαβάσεις μία είδηση, πρώτα θέλεις να μάθεις πως επηρεάζεται η χώρα σου και μετά να μπεις στη διαδικασία να μάθεις τι γίνεται σε άλλες χώρες από άκρη σε άκρη της ηπείρου. Θα το κάνεις μόνο αφού έχεις μάθει, ότι θεωρείς, ότι χρειάζεσαι για τη χώρα σου. Θα χρειαστεί συνεπώς πολύ χρόνος από τη δημοσιογραφική πλευρά και πολλά χρήματα για να επιτευχθεί μία ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα. Ακόμα, είμαστε στην αρχή”, επισημαίνει.

Αντίθετα, ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς, εκπρόσωπος τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πιστεύει χωρίς αμφιβολία ότι όχι μόνο υπάρχει μία κοινή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, αλλά ότι είναι και πολύ ενεργή. Επιμένει, ότι οι πολίτες της Ευρώπης αναγνωρίζουν την κοινή ευρωπαϊκή τους ταυτότητα και όχι μόνο θέλουν να ενημερώνονται για το τι συμβαίνει στις χώρες της Ένωσης, αλλά ασκούν κριτική και έχουν άποψη πάνω σ΄αυτά.

“Υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη κοινή Ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, εκείνο όμως που απουσιάζει είναι μία κοινή ευρωπαϊκή γνώμη. Ακόμα και εκείνοι με μεγάλη ευρωπαϊκή αίσθηση, αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα από μία εθνική οπτική, επομένως αν και υπάρχει ενδιαφέρον για ευρωπαϊκή ενημέρωση, ο τρόπος που το επεξεργαζόμαστε είναι κυρίως εθνικός”, τόνισε ο κ. Σχοινάς.

Επιμένει ότι, “το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον είναι εκεί, εκείνο που λείπει είναι τα κατάλληλα εργαλεία, οι μηχανισμοί για μια πανευρωπαϊκή απάντηση σε αυτό το αίτημα. Οι απαντήσεις αυτή τη στιγμή είναι ελλιπείς, ασύμμετρες, εθνικές και χωρίς κατεύθυνση.”

Η Karolina Wozniak, συντονίστρια των διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συμφωνεί ότι το ενδιαφέρον του κοινού για τα ευρωπαϊκά θέματα είναι τεράστιο, παρατηρώντας την έντονη αλληλεπίδραση που έχουν οι ακόλουθοι των κοινωνικών δικτύων πάνω σε ευρωπαϊκά θέματα.

Σύμφωνα με την κα. Wozniak, εκείνο που είναι αξιοσημείωτο, είναι ότι υπάρχει ενδιαφέρον και από το νεανικό κοινό, “οι νέοι είναι ενεργοί, ενδιαφέρονται για το τι γίνεται στον κόσμο, ενδιαφέρονται για το τι γίνεται στην πολιτική, απλά πρέπει να χρησιμοποιείς το σωστό δίαυλο επικοινωνίας, τη σωστή γλώσσα και τα σωστά θέματα, ώστε να είναι σχετικά με αυτούς. Τα μηνύματα που λαμβάνουμε αποδεικνύουν ότι ακόμα και αυτοί που είναι μεταξύ των 12-14 χρόνων, ενδιαφέρονται για το τι συμβαίνει σε επίπεδο Ε.Ε.”.

Στο ίδιο κλίμα είναι και οι απόψεις του κ. Philippe Lambert, αντιπροέδρου του κόμματος των Ευρωπαίων Πρασίνων, ο οποίος υποστηρίζει ότι ειδικά τα τελευταία χρόνια, μπορεί κανείς να παρατηρήσει μία συλλογική αύξηση του ενδιαφέροντος των Ευρωπαίων πολιτών σε θέματα που ξεπερνούν τα εθνικά τους σύνορα. Θέματα όπως η ελληνική οικονομική κρίση, το προσφυγικό ρεύμα κ.α., έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον των πολιτών από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Για τον Christian Hugel, επικεφαλής του γραφείου του Manfred Weber, του Προέδρου της ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού κόμματος, “τα πράγματα αλλάζουν με την ύπαρξη θεμάτων που είναι σχετικά όχι μόνο για μία χώρα αλλά για πολλές, κάποιες φορές ακόμα και για τις 28. Το ίδιο ισχύει και για τα μέσα ενημέρωσης που πλέον αρχίζουν να συζητούν με λεπτομέρεια το τι γίνεται σε άλλες χώρες, γιατί έχουν καταλάβει ότι είναι κάτι που τους ενδιαφέρει, αλλά προς ώρας κάθε μέσο αναλύει τα ζητήματα με βάση την εθνική του οπτική. Εκείνο όμως που εν τέλη έχει σημασία, είναι ότι τουλάχιστον συζητούνται. Τα πράγματα αλλάζουν λοιπόν, απλά με πολύ αργούς ρυθμούς.”

Οι ευρωπαϊκές ειδήσεις θεωρούνται ακόμα ρίσκο

Αφού λοιπόν οι πολίτες ενδιαφέρονται, γιατί υπάρχουν λίγα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης που ασχολούνται σταθερά και μόνο με ζητήματα υπό μία ευρωπαϊκή οπτική;

O Quentin τόνισε την έλλειψη πόρων για τέτοια εγχειρήματα, “οι επενδυτές έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση στα ευρωπαϊκά θέματα και στη δυνατότητα τους να προσελκύσουν αναγνώστες.”

Σύμφωνα με τον Γάλλο δημοσιογράφο, “οι εκδότες πρέπει να καταλάβουν ότι χρειάζεται να επενδύσουν στις Βρυξέλλες, στα μέσα ενημέρωσής που ασχολούνται με τα ευρωπαϊκά νέα, στις ιστορίες των πρωτευουσών της Ευρώπης.”

“Στην εταιρεία που εργάζομαι, το Politico, ήταν ρίσκο η επένδυση στο ρεπορτάζ. Γενικά είναι πιο εύκολο και πιο φτηνό για τους δημοσιογράφους να μένουν στο γραφείο τους και να κάνουν ρεπορτάζ τύπου copy paste αυτά που λένε άλλοι ρεπόρτερ, σε άλλες χώρες.  Είναι παράτολμο να επενδύσεις σε κάποιον πολύ έξυπνο ο οποίος θα μπορεί να σου δώσει πολλές ιστορίες οι οποίες όμως θα είναι περίπλοκες, θα είναι κοινωνικές, πολιτικές, επιχειρηματικές, θα είναι δηλαδή hard core news που δεν έλκουν πάντα το κοινό.” λέει ο Quentin.

Από την πλευρά του πολιτικού επιστήμονα, ο κ. Hugel τονίζει ότι “η ανάπτυξη μίας ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας είναι σημαντική υπόθεση. Είμαστε μία περιοχή κοινών αξίων, κοινού νομίσματος, κοινού τρόπου ζωής, οπότε πρέπει να έχουμε και μία κοινή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα ως βάση. Το γεγονός ότι αναπτύσσεται ο λαϊκισμός, προκύπτει ως ένα αποτέλεσμα του γεγονότος ότι οι άνθρωποι ακόμα σκέφτονται μόνο σε εθνικό επίπεδο, ενώ η Ευρώπη πρέπει να έχει μία κοινή οπτική.”

Ο Αντιπρόεδρος των Πρασίνων, επισημαίνει ότι, “αν δεν έχεις αίσθηση κοινής καταγωγής και ανήκειν και αν ακούς τις ειδήσεις μόνο από τα εθνικά σου μέσα, υπό μία εθνική οπτική, αποκτάς μια περιορισμένη εικόνα με βάση μόνο τα εθνικά συμφέροντα.”

“Αν δεν είμαστε ικανοί να φτιάξουμε μία ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, θα δούμε τους λαούς να αποτραβιούνται στα εθνικά τους σύνορα.  Χωρίς μία αίσθηση κοινής ταυτότητας, θα δοθεί πάτημα σε φωνές που υποστηρίζουν ότι είναι αδύνατον να έχεις μία δημοκρατία που να δουλεύει διεθνικά. Γι΄αυτό και αυτή τη στιγμή ο εθνικός λαϊκισμός κερδίζει και αυτό το βλέπουμε με το παράδειγμα του Βrexit και με την άνοδο της Λεπέν. Aυτή τη στιγμή, είμαστε αντιμέτωποι με έναν αγώνα δρόμου.”